تصحیح برخی اشتباهات چاپی و سهوی در دیوان خاقانی تصحیح سجادی

نویسندگان
دانشگاه شهید چمران اهواز
چکیده
دیوان خاقانی به خودی خود از اشارات و عبارات غریب مملو است که ذهن هر خواننده­ای را برای گشودن رموز آن به کندوکاو وا می­دارد؛ امّا همین اثر، خالی از اشتباهات چاپی تأثیرگذار نیست. علاوه بر اشتباهات چاپی، گاهی مصحح (سجادی) ضبط بیتی را بر خلاف ضبط چهار نسخۀ اصلی خود برگزیده است. اگر این اختلافات ناشی از اشتباهات چاپی نباشد، می­توانیم بگوییم ناشی از سهو مصحح است و ضبطی نیست که ایشان تصحیح قیاسی کرده باشند. یکی از روشن­ترین دلایلِ ما برای اثبات این ادعا عدم یادکردِ اختلاف نسخه­ها در حاشیۀ دیوان است. در این جُستار با در نظر گرفتن برخی از مهمترین قصاید (قصاید بلند) دیوان خاقانی به سراغ این قبیل اشتباهات رفته­ایم تا پس از بررسی مهمترین تصحیح موجود- تصحیح سجادی- و مقابلۀ آن با نسخ خطّی مورد استفادۀ مصحح، تعدادی از اشتباهات تأثیرگذار موجود را به خاقانی­پژوهان و جامعه ادبی گوشزد کنیم.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


استعلامی، محمّد؛ (1387) نقد و شرح قصاید خاقانی (بر اساس تقریرات استاد فروزانفر)؛ تهران: زوّار.
امامی، نصرالله؛ (1375) ارمغان صبح (برگزیده­ قصاید خاقانی شروانی)؛ تهران: جامی.
_______؛ (1393) ارمغان صبح (برگزیده­ قصاید خاقانی شروانی)؛ ویرایش دوم، تهران: جامی.
برزگر خالقی، محمدرضا؛(1387) شرح دیوان خاقانی، ج اول، تهران: زوّار.
_______؛ (1397) شرح دیوان خاقانی؛ ج دوم و سوم، تهران: زوّار.
ترکی، محمدرضا؛ (1398) سرّ سخنان نغز خاقانی؛ ج اول و دوم، تهران: سمت.
خاقانی شروانی، افضل­الدین ابراهیم؛(1317) دیوان خاقانی شروانی؛ به تصحیح علی عبدالرسولی، تهران: انتشارات کتابخانه­ خیّام.
­_______؛ (1324-1325هجری) کلیات خاقانی؛ حاشیه­نویس مولوی م‍ح‍م‍د ص‍ادق ع‍ل‍ی‌ غ‍ال‍ب‌ ل‍ک‍ه‍ن‍وی‌، لکهنو: م‍طب‍ع‌ م‍ن‍ش‍ی‌ ن‍ول‍ک‍ش‍ور، ج 1.
_______؛ (1336) دیوان حسّان العجم افضل­الدین بدیل­ بن علی خاقانی شروانی؛ به کوشش حسین نخعی، تهران: مؤسسه مطبوعاتی امیرکبیر.
_______؛ (1375) دیوان خاقانی؛ ویراسته­ میرجلال­الدین کزازی، تهران: مرکز.
_______؛ (1380) دیوان خاقانی شروانی مطابق نسخه خطی 763 هجری (از مجموعه شخصی)؛
     با مقدمه استاد بدیع­الزمان فروزانفر، به اهتمام جهانگیر منصور، تهران: نگاه.
_______؛ (1385) دیوان خاقانی شروانی؛ به کوشش ضیاءالدین سجادی، تهران: زوّار، چاپ هشتم.
_______؛ (1387) تحفةالعراقین (ختم­الغرایب)؛ به کوشش علی صفری آق­قلعه، تهران: میراث مکتوب.
_______؛ (1362) منشآت خاقانی؛ تصحیح و تحشیه­ محمد روشن، چ دوم، تهران: کتاب فروزان.
خانلری، پرویز ناتل؛ (1378) دستور تاریخی زبان فارسی؛ به کوشش عفت مستشارنیا، چ چهارم، تهران: انتشارات توس.
سجادی، ضیاءالدین؛ (1374) شاعر صبح (پژوهشی در شعر خاقانی شروانی)؛ تهران: سخن.
_______؛ (1393) فرهنگ لغات و تعبیرات با شرح اعلام و مشکلات دیوان خاقانی شروانی؛
     چ چهارم، تهران: زوّار، دو جلد.
­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­کزازی، میرجلال­الدین؛ (1385) گزارش دشواری­های دیوان خاقانی؛ چ ششم، تهران: مرکز.
ماهیار، عباس؛ (1388) مالک ملک سخن (شرح قصاید خاقانی)؛ تهران: سخن.
_______؛ (1392) سحر بیان خاقانی؛ کرج: جام گل.
معدن­کن، معصومه؛ (1387) جام عروس خاوری (شرح شش قصیده از دیوان خاقانی)؛ تهران: نشر دانشگاهی.
_______؛ (1395) بزم دیرینه عروس (شرح پانزده قصیده از دیوان خاقانی)؛ چ نهم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
مهدوی­فر، سعید؛ (1392) «ضبط و گزارش ابیاتی از خاقانی شروانی در فرهنگ جهانگیری»؛ ضمیمۀ آینۀ میراث، ش 29، ص207-242.
_______؛ (1362) منشآت خاقانی؛ تصحیح و تحشیه­ی محمد روشن، چ دوم، تهران: کتاب فروزان.
_______؛ (1395) فرهنگنامه­ صور خیال در دیوان خاقانی؛ تهران: زوّار.
خاقانی شروانی، افضل­الدین بدیل بن علی نجار؛ (بی­تا) دیوان خاقانی؛ نسخه­ خطی کتابخانه مجلس، محتملاَ نیمه دوم قرن 6، ش­ 971.
_______؛ (بی­تا)؛ دیوان خاقانی؛ نسخه خطی کتابخانه مرعشی متعلق به صادق انصاری، ش­ 15851.
_______؛ (بی­تا) دیوان خاقانی؛ نسخه­ خطی کتابخانه­ ادبیات دانشگاه تهران، محتملاً از سده هفت یا هشت، ش 43-ج، میکروفیلم شماره­ 7351، کتابخانه­ مرکزی دانشگاه تهران.
_______؛ (بی­تا) دیوان خاقانی؛ نسخه­ خطی کتابخانه­ ملی پاریس، محتملاً از قرن نهم، ش 1816.
_______؛ (بی­تا) دیوان خاقانی؛ نسخه­ خطی کتابخانه­ مرکزی دانشگاه تهران، متعلق به سده­ نهم هجری، ش 7357.
_______؛ (تحریر 664) دیوان خاقانی؛ نسخه­ خطی کتابخانه­ میوزیوم بریتیش لندن به ش or.7942، کتابخانه­ مرکزی دانشگاه تهران، میکروفیلم ش 1871.
_______؛ (تحریر 703) دیوان خاقانی؛ نسخه خطی کتابخانه­ فاتح ترکیه، میکروفیلمهای کتابخانه­ ملی، ش 130-عکسی.
_______؛ (تحریر 847) دیوان خاقانی؛ نسخه­ خطی کتابخانه­ آستان قدس رضوی، ش 4644.
_______؛ (تحریر 898) دیوان خاقانی؛ نسخه­ خطی کتابخانه­ آستان قدس رضوی، ش 8368.
_______؛ (تحریر 950) دیوان خاقانی؛ نسخه­ خطی کاخ موزه گلستان، ش­ 277.