رویارویی مکتب سُکری خراسان و مکتب صَحوی بغداد

نوع مقاله : پژوهشی اصیل (کامل)

نویسنده
پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی
چکیده
 تقسیم صوفیه به بغداد و خراسان، یک تقسیم امروزی و برآمده از پژوهش­های معاصر نیست بلکه از همان ابتدا مورد توجه بوده است. بخصوص خراسانیان متوجه این شکاف میان صوفیه بودند. جنید بغدادی، معروف کرخی و سری سقطی، بنیان‌گذاران مکتب صحو بغداد بودند. بایزید بسطامی و ابراهیم ادهم نیز مؤسسان مکتب سکر خراسان به شمار می‌آیند. در مکتب خراسان اصالت با عرفان عملی و اصل سکر است. در مقابل، مکتب بغداد شامل صوفیان شریعتمداری است که اصل صحو برایشان مهم­تر بود. مطالعة زندگی جنید ما را به یک عارف جدا از سنت خراسانی می­رساند. مکتب صحوی جنید در بغداد چندان نپایید و افول کرد اما تأثیرات جالب توجه­ای بر مکتب خراسان داشت. عرفان خراسان رفته­رفته یاران جنید را به خود جذب کرد و اندیشه­های او را چه در بعد نظری و چه عملی از آن خود نمود. در بعد نظری تقریر عرفانی صوفیة خراسان که به «وحدت شهود» مشهور است، برگرفته از تقریر جنید. است. همچنین الگوی غیر خطی جنید در عرفان عملی در مکتب خراسان الهام­بخش بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن­ملقن، عمربن علی اندلسی؛(1415ق) طبقات الأولیاء؛ محقق: نور الدین شریبه، مکتبه الخانجی،
    قاهره.
ابن‌خلدون، عبدالرحمن؛(1353) مقدمه ابن‌خلدون؛ ترجمه محمد پروین گنابادی، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
اشوتس، یانیس؛(1381) «شاه نعمت‌الله ولی کرمانی، شاعر عارف»، در: عرفان ایران، مجموعه مقالات؛ گردآوری و تدوین: هیئت تحریریه، حقیقت، ش12، تهران، ص22-43.
انصاری، عبداللّه بن محمد؛(1362) طبقات الصوفیه؛ مقابله و تصحیح: محمد سرور مولائی، توس، تهران.
برتلس، یوگنی ادواردیچ؛(1356) تصوف و ادبیات تصوف؛ ترجمه سیروس ایزدی، امیر کبیر، تهران.
پورجوادی، نصرالله؛(1377) «ابن‌یزدانیار ارموی و منازعه او با مشایخ بغداد؛ نگاهی به دعواهای صوفیه با یکدیگر»، در: معارف، ش45، تهران، ص66-91.
جامی، نورالدین عبدالرحمن؛(1375) نفحات الأنس من حضرات القدس؛ تصحیح و مقدمه مهدی حیدری، اعلمی، تهران.
خرگوشی، عبدالملک؛(1399م) تهذیب الاسرار؛ تصحیح بسّام محمد بارود، المجمع الثقافی، ابوظبی.
خطیب بغدادی، احمدبن علی؛(بی‌تا) تاریخ بغداد؛ بیروت.
خطیب بغدادی، احمدبن علی؛(1422ق) تاریخ مدینة السلام و أخبار محدثیها و ذکر قُطّانها العلماء من غیر أهلها و واردیها؛ تحقیق بشار عوّاد معروف، دارالغرب الاسلامی، بیروت.
خیاطیان، قدرت‌الله و سید حمید دلاور؛(تابستان1390) «تشکیکی در تقسیم‌یندی معروف مکاتب تصوف و عرفان بغداد و خراسان»، در: تاریخ فلسفه، س دوم، ش1، ص23-48.
داراشکوه، محمد؛ سکینة الاولیاء؛(1344) به کوشش تارا چند و جلالی نائینی، انتشارات علمی، تهران.
دیلمی، ابوالحسن؛(1363) سیرت ابن­خفیف شیرازی؛ تصحیح آنه ماری شیمل و به کوشش توفیق سبحانی، بابک، تهران.
ذهبی، محمدبن احمد؛(1997م-1417ق) سیر اعلام النبلاء و بهامشه احکام الرجال من میزان الاعتدال فی نقد الرجال؛ دارالفکر، بیروت.
رادمهر، فریدالدین؛ (1380) جنید بغدادی: تحقیقی در زندگی و افکار و آثار او؛ روزنه، تهران.
رضایی، مهدی؛(1387) مکتب جنیدیه؛ ریشه­ها و اندیشه­ها؛ مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه
    تهران-دانشگاه مک­گیل، تهران.
رِضوی، سید اطهر عباس؛(1391) «تصوف در شبه‌قاره هند»، در: نصر، سید حسین (تهیه و تدوین)، جلوههای معنویت در جهان اسلام: طریقه‌های عرفانی؛ ترجمه: فاطمه شاه‌حسینی، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ص400-472.
زرین‌کوب، عبدالحسین؛(1379) جستجو در تصوف ایران؛ چ ششم، امیرکبیر، تهران.
سبکی، عبدالوهاب­بن علی؛(1974م) طبقات الشافعیة الکبری؛ به کوشش محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره.
سجادی، سیّد ضیاءالدین؛(1372) مقدّمهای بر مبانی عرفان و تصوّف؛ سمت، تهران.
سراج، ابونصر عبدلله­بن علی؛(1914م) اللمع فی التصوف؛ به کوشش رنولد نیکلسون، مطبعه بریل، لیدن.
سلمی، ابوعبدالرحمن؛(1372) مجموعه آثار ابوعبدالرحمن سلمی؛ گردآوری نصرالله پورجوادی، مرکز نشر دانشگاهی، تهران.
سنایی، مجدودبن آدم؛(1374) حدیقة الحقیقة وشریعة الطریقه؛ تصحیح وتحشیه محمدتقی مدرس رضوی، دانشگاه تهران، تهران.
سوری، محمد؛(1396) «جعفر خُلدی، صوفی ناشناخته­ی مکتب بغداد». در: جاویدان خرد، ش 31، تهران.
عطار نیشابوری، محمدبن ابراهیم؛(1378) تذکرة الأولیاء؛ تصحیح محمد استعلامی، زوار، تهران.
قشیری، عبدالکریم­بن هوازن؛(1974م) الرسالة القشیریه؛ تحقیق عبد الحلیم محمود و محمودبن الشریف، طبعة دار الکتب الحدیثه، قاهره.
قشیری، عبدالکریم‌بن هوازن؛ (1381) رساله قشیریه؛ ترجمه ابوعلی حسن­بن احمد عثمانی، تصحیح بدیع­الزمان فروزانفر، علمی و فرهنگی، چ هفتم، تهران.
ماسینیون، لوئی؛(1383) مصایب حلاج؛ ترجمه سیدضیاءالدین دهشیری، جامی: تهران .
ملاصدرا، صدرالدین محمد شیرازی؛(1363) مفاتیح الغیب؛ به کوشش محمد خواجوی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران.
میرباقری فرد، سید علی­اصغر؛(1398) «جایگاه صحو و سکر در مکتب عرفانی بغداد و خراسان»، در: نثرپژوهی ادب فارسی، دوره 25، ص 360-399، تهران.
نجم­الدین کبری، احمدبن عمر؛(1993م) فوائح الجمال و فواتح الجلال؛ تحقیق یوسف زیدان، دار سعاد الصباح، قاهره.
هجویری، علی­بن عثمان؛(1383) کشف المحجوب؛ تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، سروش، تهران.
واده، ژان کلود؛(1387) «اندیشه و نظر: ابن­خفیف شیرازی»، در: اطلاعات حکمت و معرفت، ش 3، ص64 تا 65، تهران.