Major deficiencies of Rudaki verses in the manuscript of Qadar Khan encyclopedia

Document Type : Original Research

Authors
Abstract
The encyclopedia of Qadar Khan, is a Persian to Persian lexicon written by Ashraf ibn Sharaf al-Mozakkar al-Faruqi in 807 AH. Since there is a considerable number of verses attributed to Rudaki in this lexicon, as well as some of his own verses, which has directly influenced the published Divans of Rudaki in Iran and Tajikistan, it is necessary to review and criticize the only existing manuscript of it in terms of the overall quality of the work and the registered verses of it. With this in mind, the authors have extracted each of the evidences in this lexicon, then addressed the shortcomings and deficiencies found in the registration of the verses and finally studied the attribution of the verses to Rudaki. The findings of this study can be attributed to many cases of misrepresentation, erroneous registrations, false attributions, and manipulation of registered verses. Despite these shortcomings, we have used the present work contrary to the opinion of editors of Rudaki's Divan, including Braginsky, Mirzayev, Nafisi, etc. who have used it as a first-rate resource in the recovery of Rudaki poems, which is a source of poor quality and second-rate to correct Rudaki poems.

Keywords

Subjects


ادیبی؛ عجائب‌اللّغه(فرهنگ فارسی به فارسی)؛ به تصحیح محمود مدبری، کرمان: مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان، 1389.
_______؛ عجایب‌‌اللّغه؛ نسخه خطّی کتابخانۀ مجلس، شماره2192، بی‌تا.
اسدی طوسی، ابومنصور علی‌بن احمد؛ فرهنگ فارسی (لغت فرس)؛ نسخۀ خطّی تصحیح و تحریر سعید نفیسی از روی نسخۀ مورخ 721ق، کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، ش1297، 5532.
_______؛ کتاب لغت فرس؛ به سعی و اهتمام پاول هرن، برلین(شهر: گُتِنْگَن): مطبع دیتریخ، 1897م.
_______؛ نسخۀ خطّی لغت فرس نخجوانی با عنوان «مشکلات در پارسی دری» به خطّ عبرت نائینی؛ کتابت شده از روی نسخه‌ای به تاریخ 766ق و کتابت حسام‌الدین حافظ ملقب به نظام تعریفا، کتابخانۀ مجلس، ش 5569، 1312.
_______؛ فرهنگ اسدی طوسی؛ کتابت اقل‌السادات عبدالوهاب حسینی، کتابت از روی نسخه‌ای به تاریخ 721ق، کتابخانۀ مجلس، ش بازیابی۱۵۶۱۱، 1314.
_______؛ کتاب لغت فرس؛ تصحیح عباس اقبال، تهران: مجلس، 1319.
_______؛ لغت فرس؛ به‌کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: کتابخانه طهوری، 1336.
_______؛ لغت فرس«لغت دری»؛ تصحیح فتح‌الله مجتبایی و علی‌اشرف صادقی، تهران: خوارزمی، 1365.
_______؛ لغت فرس اسدی طوسی(بخشی از سفینۀ تبریز)؛ کتابت ابوالمجدتبریزی، کتابخانۀ مجلس، ش14590، 721ه.ق.
_______؛ مشکلات پارسی دری؛ نسخۀ خطی لغت فرس کتابخانۀ ملّی تبریز به ‌ش 1108، 766ه.ق.
_______؛ لغه الفرس (کتاب اللغه بالفارسیه)؛ نسخۀ خطّی کتابخانۀ ایاصوفیه، شماره4743 بی‌تا[الف]).
_______؛ لغت فرس؛ نسخۀ خطّی کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، ش 4298، بی‌تا [ب].
_______؛ فرهنگ حضرت صدرالافضل ابومنصور علیّ‌بن احمد الاسدیّ الطوسیّ، (بی-کا)؛ نسخۀ خطی کتابخانۀ ملّی ایران، ش 20388-5، بی‌تا [ج]).
پورداود، ابراهیم؛ فرهنگ ایران باستان؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1336.
تتوی، عبدالرشید بن عبدالغفور؛ فرهنگ رشیدی؛ به‌کوشش محمد عباسی، تهران: انتشارات کتابخانه بارانی، 1337.
جاروتی، ابوالعلاء عبدالمؤمن؛ فرهنگ مجموعهالفرس؛ به‌تصحیح دکتر عزیزالله جوینی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1336.
جمال‌الدین انجو، حسین‌بن حسن؛ فرهنگ جهانگیری؛ به‌کوشش رحیم عفیفی، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی، 1359.
حافظ اوبهی، سلطان علی هروی؛ تحفهالاحباب؛ به‌کوشش فریدون تقی‌زاده طوسی، نصرت-الزمان ریاضی هروی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، 1365.
_______؛ لغتنامۀ تحفۀالاحباب؛ با مقدمه، تصحیح و تحشیۀ معاون سرمحقق حسین فرمند، کابل: آکادمی علوم ج.ا، 1367.
حاکمی، اسماعیل؛ «دانشنامۀ قدرخان و فرهنگ فارسی»؛ طیران آدمیت (سی مقاله در زمینۀ تاریخ و ادب فارسی)، تهران: باز، 1382.
حسین‌زاده، شریف‌جان، هاشم، رحیم؛ «دانشنامۀ قدرخان و اهمیت آن در آموختن آثار رودکی و میراث ادبی ما»؛ یک بیت پرنیان (مجموعه مقالات پژوهشگران تاجیک پیرامون احوال و آثار رودکی)، تهیّه و برگردان شاه‌منصور خواجه‌اف، تهران: مؤسسۀ فرهنگی اکو، 1396.
حلیمی، لطف‌الله؛ شرح بحرالغرائب؛ نسخۀ خطّی کتابخانۀ مجلس، (بی‌کا)، شماره بازیابی 861، بی‌تا.
خانلری، پرویز(ناتل)؛ دستور تاریخی زبان فارسی؛ به کوشش عفت مستشارنیا، چ چهارم، تهران: توس، 1387.
دهخدا، علی‌اکبر؛ لغت‌نامه‌؛ تهران: دانشگاه تهران، 1378.
رودکی، جعفربن محمد؛ دیوان رودکی؛ شرح و توضیح منوچهر دانش‌پژوه، تهران: توس، 1374.
_______؛ دیوان ابوعبدالله جعفرابن محمدابن حکیم ابن عبدالرحمان ابن آدم رودکی
سمرقندی؛ تهیه، تصحیح، پیشگفتار و حواشی قادر رستم، زیر نظر صفر عبدالله، برگردان شاه-منصور شاه‌میرزا، تهران: مؤسسه فرهنگی اکو، 1391.
ریاحی، محمدامین؛ کسایی مروزی: زندگی، اندیشه و شعر او؛ چ دوازدهم، تهران: علمی، 1386.
سروری کاشانی، محمد قاسم بن محمّد؛ فرهنگ مجمع‌الفرس؛ تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران: انتشارات کتابفروشی علمی، 1338.
شعوری، حسین‌بن عبدالله؛ فرهنگ شعوری(لسان‌العجم)؛ چاپ سنگی، قسطنطنیه: دارالمطبعۀ معموره، 1155.
صادقی، علی‌اشرف؛ «لغت فرس»؛ دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، ج5، ص68-82، 1393.
ظهیری سمرقندی، محمدبن علی‌بن محمد؛ سندبادنامه؛ باهتمام و تصحیح و حواشی احمد آتش، استانبول: چاپخانۀ وزارت فرهنگ، 1984م.
غیاث‌اف، نورالله، نظام‌الدین اوا، رخساره؛ «فرهنگ "دانشنامۀ قدرخان" و خصوصیت‌های عمدۀ آن»؛ مجموعه مقالات دهمین همایش بین‌المللی ترویج زبان و ادبیات فارسی دانشگاه محقق اردبیلی، ص 559-567، 1394.
فاروقی، اشرف‌ابن شرف المذکر؛ لغات پهلوی (دانشنامۀ قدرخان)؛ نسخه‌ عکسی کتابخانه‌ مرکزی دانشگاه تهران، ش4638، 807ه.ق.
فرهنگ فارسی مدرسه سپهسالار(منسوب به قطران)؛ تصحیح دکتر علی‌اشرف صادقی، تهران: سخن، 1380ه.ق.
فیضی سرهندی، الله‌داد؛ مدارالافاضل؛ به‌اهتمام دکتر محمد باقر، لاهور: دانشگاه پنجاب، 1337.
قواس غزنوی، فخرالدّین مبارکشاه؛ فرهنگ قواس؛ به‌تصحیح نذیر احمد، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1353.
مایل هروی، نجیب؛ تاریخ نسخه‌پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی؛ تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380.
مدبری، محمود؛ شرح احوال شاعران بی‌دیوان در قرن‌های 3 ،4 ،5 هجری قمری؛ تهران: پانوس، 1370.
منشی، نصرالله؛ ترجمۀ کلیله و دمنه انشای ابوالمعالی نصرالله منشی؛ تصحیح و توضیح مجتبی مینوی طهرانی، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر، 1389.
میرزایف، عبدالغنی؛ ابوعبدالله رودکی و آثار منظوم رودکی (تحت نظر ی. براگینسـکی)؛ استالین‌آباد: نشریات دولتی تاجیکستان، 1958م.
نخجوانی، هندوشاه؛ صحاح‌الفرس؛ به اهتمام عبدالعلی طاعتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1341.
نصیری شیراز، زهرا، امامی، نصرالله، دهقان، سجاد؛ «بررسی ابیات تازه و منسوب به رودکی در فرهنگ لغت حلیمی (شرح بحرالغرائب)»؛ متن‌شناسی ادب فارسی، ش چهارم، ص 1-20، 1397.
نفیسی، سعید؛ احوال و اشعار ابوعبدالله جعفربن محمد رودکی؛ ج1، تهران: کتابخانۀ ترقی، 1309.
_______؛ احوال و اشعار ابوعبدالله جعفربن محمّد رودکی؛ ج3، تهران: شرکت کتابفروشی ادب، 1319.
_______؛ محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی؛ چ دوّم، تهران: انتشارات کتابخانۀ ابن-سینا، 1341.
وفایی، حسین؛ فرهنگ وفائی؛ نسخۀ خطّی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، شمارۀ 15336، 1001ه.ق.
_______؛ فرهنگ فارسی(معروف به فرهنگ وفایی)؛ براساس نسخه‌های خطّی موجود در چین، به تصحیح تِن هوی جو، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1374.