تحلیل نشانه‌– معناشناسی فرآیند داستان‌سراییِ هزار و یک‌شب از نظام تقابل تا تطابق

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری
2 فرهنگیان، تهران
3 دانشگاه تربیت مدرس تهران
چکیده
این جستار به بررسی روند روایت‌پردازی در داستان هزار و یک‌شب می‌پردازد و تلاش می‌کند تا سیر حرکت روایت‌پردازیِ راوی، شهرزاد را برای تعلیق و تأخیرِ کنش بیمارگونه‌ شهریار نشان دهد و حصول به هدف‌غایی یعنی توقّف کامل آن کنش و رسیدن به غایتمندی ِگفتمان را براساس رویکرد نشانه‌معناشناسی گرمس بررسی کند. مسأله اصلی ‌پژوهش این است که چگونه با نشتی روایت به درون گفتمان، ساز و کار گفتمانی تغییر می‌کند و با این تغییر، نظامِ کنشی‌انتقام‌جوییِ ملک به‌‌حالت تعلیق درمی‌آید و استمرار این تعلیق سبب می‌شود که نظام ارزشی تغییرکند. با تغییر نظام ارزشی و استحاله‌پذیری، شهریار از نیستی به هستی باز می‌گردد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که کنش تقابلی اولیّه بین شهرزاد و شهریار به وضعیتِ عاطفی و تطابقی منجر شده و استعلایِ معنایی با تغییر از وضعیت نابسامان به وضعیت سامان‌یافته رخ داده است. می‌توان اذعان کرد که هرگز روایتها بدون شکل‌گیری نظام گفتمانی شکل نمی‌‌گیرد. مقاومت شهرزاد، بحران عاطفی را در شهریار به استعلای معنای حضور در هستی تغییر می‌هد. شهرزاد با بهره‌گیری از زبان روایت، موقعیت نابسامان اجتماعی و شرایط روحی شهریار را تغییر می‌دهد و شهریار در مقابلِ معنای جدیدی از زندگی و هستی در جهان قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


-ابوت، اچ. پورتر. سواد روایت، ترجمۀ رویا پورآذر و نیما اشرفی، چاپ اول(1397)، تهران: نشر اطراف. (1940)
- بابک‌معین، مرتضی ابعاد گمشدۀ معنا در نشانه‌شناسی روایی کلاسیک«نظام معنایی تطبیقی یا رقص در تعامل». تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. (1396).
- بارت، رولان لذّت متن، ترجمه پیام یزدان‌جو، چاپ چهارم، تهران: علامّه طباطبایی. (1386).
- بیضایی، بهرام،هزار افسون کجاست؟، تهران: روشنگران و مطالعات زنان. (1390)
- پراپ، ولادیمیر ریخت‌شناسی قصه‌های پریان. ترجمۀ فریدون بدره‌ای. تهران: توس. (1368)
_پراپ، ولادیمیر ریخت‌شناسی قصّه، ترجمه مدیا کاشیگر، تهران: نشر روز. (1368).
- ثمینی،نغمهعشق و شعبده(پژوهشی در هزار و یک‌شب)،تهران: مرکز. (1379)
-زختاره،حسن بررسی نشانه– معناشناسی کارکرد انگیزیشی گفته‌پردازی در هزار و یک‌شب، از میرایی تا نامیرایی، جستارهای زبانی، صص 139-159. (1397).
-حسن‌زاده میرعلی، عبدالله و علی ششتمدی. نقد ساختاری طرح روایی در داستان. فصلنامه علمی-پژوهشی «پژوهش زبان فارسی و ادبیات» شماره 26. (1391)
- خراسانی، فهیمه. بررسی ساختار روایی داستان سیاوش بر پایه نظریه نشانه– معناشناسی روایی گرمس. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان وادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس پ. دانشگده علوم انسانی. (1389)
- شعیری، حمیدرضا تجزیه و تحلیل نشانه- معناشناختی گفتمان. تهران: سمت. ( 1385 ).
- شعیری ،حمیدرضا مبانی معناشناسی نوین، تهران: سمت، چاپ سوم . (1391 ).
- شعیری، حمیدرضا تحلیل نشانه –معناشناختی خلسه در گفتمان ادبی، فصلنامه پژوهش‌ادبی سال 9،شماره36و 37. (1391).
- قاسم‌نیا، شکوه و نرگس ابیار. قصه‌های هزار و یک شب ادبیات ایران از دیروز تا امروز، تهران: نشرپیدایش. (1390)
- گرمس، آلژیرداس ژولین نقصان معنا، ترجمه حمیدرضا شعیری، تهران: علم. (1389 ).
_ هزار و یک‌شب ترجمه عبداالطیف طسوجی تبریزی، تهران: موسسۀ انتشارات نگاه، چاپ چهارم. ( 1383).
- Greimas, A.J. Essais de Sémiotique Poétiques. Paris:Larousse. . (1972)
.- Structural Semantics An Attempt at a method ,tran. Daniel McDowell , Ronald Schieifer And Velie , Lincoln : Nebraska University Press. ,( 1983).
- __________. Sémantique Structurale. Paris: PUF.(1986).
- __________. De l'imperfection. Paris: Pierre Fanlac. (1987).
-Propp, Vladimir. Theory and History of Folklore, The University of Minnesota Press . ,(1985)
- Shairi, H.R «Réexamen du parcours narratif ; Place et type de la sanction.». Protée . Revue international de thérie et de pratiques sémiotique . V . 35 .N.3. Québec : Université Chicoutimi. . (2007)