نقدی بر ترجمۀ اشعار عربی کتاب شرح مشکلات تاریخ جهانگشای جوینی از احمد خاتمی

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
دانشگاه تهران
چکیده
تاریخ جهانگشای جوینی نزدیک چهارصد بیت عربی دارد و احمد خاتمی تمام آنها را در کتاب شرح مشکلات تاریخ جهانگشای جوینی ترجمه کرده است. ترجمۀ او از این ابیات در موارد بسیاری، نارسا، ناقص و گاهی نیز کاملاً اشتباه است. در این مقاله، این اشتباهات به چهار گروهِ اشکالات نحوی، اشکالات صرفی، نارسایی و ابهام، و اشکالات لغوی تقسیم، و با روش تحلیلی و توصیفی ابیاتی نقد و بررسی شده است که ذیل هر گروه قرار می‌گیرد. تلاش شده است با مراجعه به دیوان شاعران و کتابهای مرجع و فرهنگهای فارسی و عربی مشخص شود چگونه در هر کدام از این موارد، مترجم به خطا رفته و سرچشمۀ این خطا چه بوده است. خطاهای نحوی و صرفی مترجم اغلب حاصل عدم تشخیص نقش نحوی واژگان و عبارات، عدم تشخیص زمان، ریشه و صیغۀ افعال بوده و نارساییها و ابهام او ناشی از عدم مراجعه به دیوان شاعر، کتابهای مرجع و فرهنگهای معتبر است. هر بیت عربی از منبع اصلی آن در دیوان شاعرش یا از کتابهای مرجع نقل شده و ترجمۀ احمد خاتمی از آن آمده، و پس از نقد و بررسی ترجمۀ او و نشاندادن خطاها و اشکالاتش، ترجمۀ پیشنهادی‌ از بیت ارائه شده است. کوشش شده است ترجمۀ پیشنهادی از این لغزشها عاری باشد و رساتر و دقیقتر.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- ابوالقاسم عبدالله بن محمد القاشانی؛ تاریخ اولجایتو (تاریخ پادشاه سعید غیاث الدنیا و الدین اولجاتیو)، به اهتمام مهین همیلی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1348.
- افشار، ایرج؛ «اطلاعاتی درباره چاپهای جامع التواریخ»، یغما، ش 158، 1340، ص 266-264.
- اقبال آشتیانی، عباس؛ تاریخ مغول و اوایل ایام تیموری، تهران: نشر نامک، 1376.
- بناکتی، داوود بن تاج الدین؛ تاریخ بناکتی، به کوشش دکتر جعفر شعار، تهران: انجمن آثار ملی، 1348.
- بهار، محمد تقی؛ سبک شناسی، ج سوم، چ پنجم، تهران: امیرکبیر، 1369.
- تهرانی، آقا بزرگ؛ الذریعه الی تصانیف الشیعه، الجزء الثالث، نجف: مطعبه العزی، 1357 هـ.
- ثعالبی، عبدالملک، تاریخ ثعالبی (غرر اخبار ملوک الفرس)، ترجمه محمد فضائلی، تهران: نقره، 1368.
- جوینی، عطاملک؛ تاریخ جهانگشای، ج اول، به سعی و اهتمام محمد بن عبدالوهاب قزوینی، چ چهارم، تهران: ارغوان، 1370.
- حسینی قزوینی، شرف‌الدین؛ المعجم فی آثار ملوک العجم، به کوشش احمد فتوحی نسب، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1383.
- خطیبی، ابوالفضل؛ «نگاهی به چاپ تازه‌‌ جامع التواریخ»، نامه فرهنگستان،شماره3، 1374، صص 144-138.
- دانشنامه جهان اسلام؛ ج ششم، زیر نظر حداد عادل، تهران: بنیاد دایره المعارف اسلامی، 1380.
- دایره المعارف فارسی؛ به سرپرستی غلامحسین مصاحب، ج اول، تهران: امیر کبیر، 1381.
- رشید الدین فضل الله؛ جامع التواریخ (تاریخ ایران و اسلام)، تصحیح و تحشیه محمد روشن، میراث مکتوب، 1392.
- ـــــــــــــــــــ؛ جامع التواریخ (تاریخ سلطان یمین الدوله محمود بن سبکتگین و اسلاف و اخلاف و ... از تواریخ دیالمه و آل بویه و آل سامان)، به سعی و اهتمام احمد آتش، چاپ اول، تهران: دنیای کتاب، 1362.
- ـــــــــــــــــــ ؛ جامع التواریخ (تاریخ سامانیان و بویهیان و غزنویان)، تصحیح و تحشیه محمد روشن، تهران: میراث مکتوب، 1386.
- روشن، محمد؛ «گفتاری در باب انتحال از ترجمه تاریخنامه بزرگ طبری تا دیوان حافظ مینوی»، کتاب شناخت (مجموعه مقالات)، تهران: کتابخانه طهوری، 1363، ص 34-74.
- شهیدی، سید جعفر؛ «سبک آثار فارسی خواجه رشیدالدین»، مندرج در خطابه‌های تحقیقی درباره رشیدالدین، تهران: دانشگاه تهران، 1350، ص 202 -183.
- صفا، ذبیح الله؛ تاریخ ادبیات در ایران، ج سوم، بخش دوم، چ هشتم، تهران: فردوس، 1371.
- صفی پور، عبدالرحیم ابن عبدالکریم؛ منتهی الارب فی لغه العرب، تهران: کتابخانه سنایی، بی تا.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخنامه طبری، ج اول، چ چهارم، تصحیح و تحشیه محمد روشن، تهران: سروش، 1389.
- ظهیری سمرقندی، محمد بن علی؛ اغراض السیاسه فی اعراض الریاسه، به تصحیح جعفر شعار، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1349.
- ــــــــــــــــــــــــــــ؛ سندبادنامه مقدمه و تصحیح سید محمد باقر کمال الدینی، تهران: میراث مکتوب، 1392.
- فروزان فر، بدیع الزمان؛ احادیث مثنوی، چ پنجم، تهران: امیرکبیر، 1370.
- کرمینی، علی بن محمد؛ تکمله الاصناف، به کوشش علی رواقی با همکاری سیده زلیخا عظیمی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1385.
- مرتضوی، منوچهر؛ «جامع التواریخ و مؤلف واقعی آن، رشیدالدین از نظر کاترمر» (مانده از شماره پیشین)، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، ش 59، 1340، ص 516 – 526.
- ـــــــــــــــ؛ «جامع التواریخ و مولف واقعی آن»، نشریه دانشکده ادبیات تبریز، س سیزدهم، 1340، ص 31-92.
- مینوی، مجتبی؛ «جامع التواریخ: رشیدالدین فضل الله همدانی وزیر»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران: س هفتم، ش 4، 1339، صص 51-1.
- ناصح بن ظفر جرفادقانی، ابوشرف؛ ترجمه تاریخ یمینی، به اهتمام دکتر جعفر شعار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1345.
- وراوینی، سعدالدین؛ مرزبان نامه، با مقابله و تصحیح و تحشیه محمد روشن، چ دوم، تهران: نشر نو، 1367.