بررسی سیر تحول اسماءِ جلالی در متون عرفانی قرون چهارم و ششم (مطالعه‌ی موردی در کشف‌المحجوب و روح‌الارواح)

نوع مقاله : پژوهشی اصیل (کامل)

نویسندگان
1 دانشگاه تربیت مدرس
2 دانشگاه الزهرا
چکیده
در این پژوهش، به روش توصیفی ـ تحلیلی و با بررسی آثار مشخص‌شده، ابتدا به جست­وجویی مختصر در تاریخچۀ کاربرد اسماءالله در آثار منثور عرفانی و سیر در نظریات عارفان در این باره و تقسیمات آن، خصوصاً اسماء جمالی و جلالی پرداخته شده و سپس در مبحث اصلی پژوهش، در دو اثر برجستۀ عرفانی متعلق به قرون چهارم و ششم، کشف‌المحجوب هجویری و روح‌الارواح سمعانی، چند اسم جلالی پروردگار از قبیل عزیز، ملک، غنی و جلیل، نتایج تجلیّات و غلبۀ این اسماء بر باطن سالک، تفاوتها و شباهتهای کارکرد آنها از دید این دو نویسندۀ عارف، شبکۀ اندیشه‌گانی آنها و جنبه‌های بلاغی به‌کارگرفته‌شده در نگارش این دو متن، مورد بررسی قرار گرفته ‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- ابن عربی؛ انشاءالدوائر؛ ترجمۀ محمد خواجوی؛ لیدن: بریل، 1339.
- ابن عربی؛ فصوص‌الحکم؛ ترجمۀ محمدعلی موحد؛ تهران: نشر کارنامه، 1385.
- انصاری، خواجه عبدالله؛ منازل‌السائرین؛ تهران: مولی، 1361.
- آملی، سیدحیدر؛ فص‌الفصوص فی شرح‌الفصوص؛ به همت هانری کربن و عثمان یحیی؛ تهران: انستیتو ایران و فرانسه، 1352.
- بغدادی، عبدالقاهر؛ الفرق بین‌الفرق؛ به کوشش محمدزاهد کوثری؛ ج1، قاهره: 1367ق.
- پارسا، محمد؛ شرح فصوص‌الحکم؛ به کوشش جلیل مسگرنژاد؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1346.
- جامی، عبدالرحمن؛ نقدالنصوص فی شرح نقش‌الفصوص؛ با مقدمۀ جلال‌الدین آشتیانی؛ تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1370.
- جندی، مؤیدالدین؛ شرح فصوص‌الحکم؛ به تصحیح جلال‌الدین آشتیانی؛ قم: بوستان، 1381.
- جوادی آملی، عبدالله؛ توحید در قرآن؛ قم: نشر اسراء، 1383.
- جیلی، عبدالکریم؛ انسان کامل؛ ج1، قاهره: 1304ق.
- رحیمیان، سعید؛ مبانی عرفان نظری؛ تهران: سمت، 1383.
- سراج طوسی، ابونصر؛ اللمع فی‌التصوف؛ به تصحیح و تحشیۀ رینولد نیکلسون؛ ترجمۀ مهدی محبتی؛ تهران: اساطیر، 1381.
- سمعانی، شهاب‌الدین‌ابوالقاسم احمدبن ابی‌المظفرمنصور؛ روح‌الارواح فی شرح اسماءالملک‌الفتاح؛ تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1368.
- سید بن طاووس؛ مهج‌الدعوات و منهج‌العبادات؛ چاپ اول، قم: دارالذخائر؛ 1417.
- شریف رضی، محمد‌بن‌حسین؛ نهج‌البلاغه؛ ترجمۀ جواد فاضل؛ تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، 1375.
- طباطبایی، محمدحسین؛ تفسیرالمیزان؛ ج9، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1382.
- طبرسی، ابوعلی فضل‌بن‌حسن؛ مجمع‌البیان؛ تصحیح و تعلیق ابوالحسن شعرانی؛ تهران: مکتبه‌ العلمیه، 1338.
- قشیری، عبدالکریم‌بن‌هوازن؛ رسالۀ قشیریه؛ تهران: زوار، 1387.
- قیصری، داوودبن‌محمود؛ شرح مقدمۀ قیصری بر فصوص‌الحکم؛ به تحقیق جلال‌الدین آشتیانی؛ تهران: امیرکبیر، 1370.
- کاشانی، عزالدین محمود؛ مصباح‌الهدایه و مصباح‌الکفایه؛ با تصحیح و مقدمۀ جلال‌الدین همایی؛ تهران: هما، 1387.
- لاهیجی، شمس‌الدین محمدبن‌یحیی؛ شرح گلشن راز؛ تهران: زوار، 1371.
- مستملی بخاری، ابوابراهیم‌بن‌محمد؛ شرح‌التعرف‌ لمذهب‌التصوف؛ با مقدمۀ محمد روشن؛ تهران: اساطیر، 1363.
- مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات قرآن‌الحکیم؛ تهران: بنگاه نشر و ترجمه،1360.
- نیکلسون، رینولد آلن؛ تصوف اسلامی و رابطۀ انسان با خدا؛ ترجمۀ محمدرضا شفیعی کدکنی؛ تهران: سخن، 1382.
- هجویری، ابوالحسن علی‌بن‌عثمان؛ کشف‌المحجوب؛ تصحیح محمود عابدی؛ تهران: سروش، 1392.
مقاله:
- رضایی، حمید و دیگران؛ «بررسی تشبیه در روح‌الارواح شهاب‌الدین احمد سمعانی‌ با تأکید بر عنصر مشبه‌به»، مجلۀ مطالعات زبانی و بلاغی؛ (1395)، دورۀ هفتم. شمارۀ 13، ص 77 تا 98.