جستار برون‌متنی و درون‌متنیِ اشعار متعهّد نیما یوشیج در دهه‌های بیست و سی مصطفی ملک ‌پائین -دکتر محمّد بهنام ‌فر-دکتر علی ‌اکبر سام‌ خانیانی- دکتر سید مهدی رحیمی

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی. دانشگاه بیرجند
2 دانشیار زبان و ادبیّات فارسی. دانشگاه بیرجند
3 استادیار زبان و ادبیّات فارسی. دانشگاه بیرجند
چکیده
در این مقاله کوشش می­شود، ابتدا از دیدگاهی برون‏متنی و جامعه‏گرایانه، برخی از شاخصترین شعرهای متعهّد نیما در دهه‏های بیست و سی واکاوی، و سپس در جستاری درون‏متنی و زبانشناسانه، کیفیّت هنری و ادبی این اشعار نشان داده شود.نتیجۀ این پژوهش که به شیوۀ توصیفی و تحلیل محتوا انجام شده است، نشان می­دهد که از دیدگاه برون‏متنی، بازنمایی ایدئولوژیک اشعار نیما و خوانش‏های ایدئولوژیک حزب توده از آن اشعار، این گمان را تداعی می‏کرد که شاعر فقط در تعهّد به حزب توده شعر می‏سراید. مفسّران و منتقدان نزدیک به حزب توده، فضایی منطبق با آرمانهای خود در خوانش و تفسیر شعرهای متعهّد نیما به وجود آوردند که بنا بر آن از اشعار حتّی فقط با گرایش اجتماعی، قرائتهایی ایدئولوژیک ارائه می‏شد. پس، اشعار اجتماعی نیما از سوی گفتمان مسلّط با سویۀ سیاسی همراه با نیّات حزب خوانده و شایع می‏شد؛ امّا در واقع، تعهّد نیما به اجتماع و به طور کلّی چپ‏گرایی بود و نه به حزب توده. از دیدگاه درون‏متنی و زبانشناسانه نیز نیما در اشعار متعهّدش هرگز «ادبیّت» کلام خود را قربانی صراحت و شعارهای متعهّدانه با زبان ارجاعی و ترغیبی نکرده و با هنجارگریزیهای معنایی، ‏بویژه نمادگرایی به برجسته‏سازی دست زده است و با متن «باز»، مخاطبان را به عرصۀ تولید معنا وارد کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- آبراهامیان، یراوند؛ ایران بین دو انقلاب؛ از مشروطه تا انقلاب اسلامی؛ ترجمۀ کاظم فیروزمند، حسن شمس‌آوری و محسن مدیرشانه‌چی؛ چاپ دوازدهم؛ تهران: نشر مرکز؛ 1387.        
- اخوان ثالث، مهدی؛ بدایع و بدعت‌ها و عطا و لقای نیما یوشیج؛ چاپ دوم با تجدید نظر؛ تهران: فجر اسلام؛ 1369.
- بارت، رولان؛ لذت متن؛  ترجمۀ پیام یزدانجو، تهران: مشر مرکز. 1382.
- بینایی، قوام‌الدین؛ «نیما یوشیج»؛ گلچرخ بهمن؛ 1371؛ شمارۀ 5؛ صص 55-59.
- پاینده، حسین؛ نقد ادبی و دموکراسی: جستارهایی در نظریه و نقد ادبی جدید؛ چاپ دوم؛ تهران: نیلوفر؛ 1388.
- پورنامداریان، تقی؛ خانه‌ام ابری‌ است: شعر نیما از سنت تا تجدد؛ چاپ دوم؛ تهران: سروش؛ 1381.
- تلطّف، کامران؛ سیاست نوشتار (پژوهشی در شعر و داستان معاصر)؛ ترجمۀ مهرک کمالی؛ تهران: نشر نامک؛ 1394.
- جعفری، مسعود؛ سیر رمانتیسم در ایران: از مشروطه تا نیما؛ چاپ دوم؛ تهران: مرکز؛ 1388.
- حسین‌پور چافی، علی؛ جریان‌های شعری معاصر فارسی: از کودتا (1332) تا انقلاب (1357)؛ چاپ سوم؛ تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر؛ 1390.
- درستی، احمد؛ شعر سیاسی در دورۀ پهلوی دوم؛ تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ 1381.
- دوستخواه، جلیل؛ «شاعر بر تخت پروکراست»؛ دفتر هنر ویژۀ نیما یوشیج؛ سال هشتم؛ 1379؛ .شمارۀ 13؛ صص 1740-1748.
- روزبه، محمدرضا. (1383). شرح، تحلیل و تفسیر شعر نو فارسی؛ بررسی اشعار: نیما یوشیج، گلچین گیلانی و...؛ ج1؛ چ1؛ تهران: نشرحروفیه.
- زرقانی، مهدی؛ چشم‌انداز شعر معاصر ایران: جریان‌شناسی شعر ایران در قرن بیستم؛ چاپ اولِ تحریر دوم؛ تهران: نشر ثالث؛ 1391.
- سارتر، ژان پل؛ ادبیات چیست؛ ترجمۀ ابوالحسن نجفی و مصطفی رحیمی؛ چاپ هشتم؛ تهران: نیلوفر؛ 1388.
-......................... اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر؛ ترجمۀ مصطفی رحیمی؛ چاپ سیزدهم؛ تهران: انتشارات نیلوفر؛ 1389.
- شفیعی کدکنی، محمّدرضا؛ ادوار شعر فارسی از مشروطیّت تا سقوط سلطنت؛ چاپ ششم؛ تهران: سخن؛ 1390.
-............................................... با چراغ و آینه: در جستجوی ریشه‌های تحول شعر معاصر؛ چاپ چهارم؛ تهران: سخن؛ 1392.
- صفوی، کورش؛  از زبان‌شناسی به ادبیات؛ جلدهای1و2؛ چاپ سوم؛ تهران: شرکت انتشارات سوره مهر؛ 1390.
- طاهباز، سیروس؛ «زندگینامۀ نیما یوشیج: کماندار بزرگ کوهستان»؛ یادمان نیما یوشیج؛ چاپ اوّل؛ 1368؛ بی‌جا: مؤسسۀ فرهنگی گسترش هنر؛ صص 21-72.
- طبری، احسان؛ «نیما»؛ دفتر هنر؛ ویژۀ نیما یوشیج؛ سال هشتم؛ 1379؛ شمارۀ 13؛ صص 1772-1774.
- غلامحسین‌زاده، غلامحسین؛ سیر نقد شعر در ایران از مشروطه تا سال 1332ه.ش؛ چاپ اوّل؛ تهران: روزنه؛ 1380.
- فالر، راجر و همکاران؛ زبانشناسی و نقد ادبی؛ ترجمۀ‌ مریم خوزان و حسین پاینده؛ چاپ سوم؛ تهران: نشر نی؛ 1386.
- کریمی‌حکّاک، احمد؛ طلیعۀ تجدّد در شعر فارسی؛ ترجمۀ مسعود جعفری؛ چاپ دوم؛ تهران: مروارید؛ 1389.
- شمس لنگرودی (محمدتقی جواهری گیلانی)؛ تاریخ تحلیلی شعر نو؛ جلد اول (ویرایش دوم، چاپ دوم) و جلد دوم(چاپ اول)؛ تهران: نشر مرکز؛ 1377.
- مختاری، محمد؛ انسان در شعر معاصر؛ چاپ دوم؛ تهران: انتشارات توس؛ 1377.
- معین، محمد؛ فرهنگ فارسی؛ چاپ سوم؛ تهران: انتشارات دبیر و بهزاد؛ 1390.
- نیما یوشیج (علی اسفندیاری)؛ ارزش احساسات و پنج مقالۀ دیگر؛ تجدید چاپ؛ آلمان غربی: انتشارات نوید؛ 1368.
-..........................................................؛ «زندگی‌نامۀ خودنوشت»؛ دفتر هنر ویژۀ نیما یوشیج؛ سال هشتم؛ 1379؛ شمارۀ 13؛ صص 1735-1736.
-..........................................................؛ مجموعۀ کامل اشعار؛ گردآوری، نسخه‌برداری و تدوین سیروس طاهباز؛ چاپ دوازدهم؛ تهران: مؤسسۀ انتشارات نگاه؛ 1391.
- Cuddon, J.A; Dictionary of Literary Terms and Literary Theory; Tehran: PENGUIN BOOKS, 1385.
- Dabashi, hamid; »The Poetics of Politics: Commitment in Modern Persian LiteratureAuthor(s)«; Iranian Studies,  Vol. 18, No. 2/4; Sociology of the Iranian Writer (Spring – Autumn,1985), pp. 147-188