سه خشتیها شناسنامۀ شعر کرمانجی هستند؛ سروده های سه مصراعی موزون و مقفّی که گاهی ردیف هم دارند. اساس وزن در این نوع شعر، تساوی تعداد هجاهاست؛ بنابراین وزن آن «هجایی» می باشد. کانون اصلی سه خشتیها مناطقی از غرب فلات ایران بوده است که پس از کوچ بزرگ ایلات کرمانج در دورۀ صفویه از آن نواحی به خراسان، میراث ادبیشان را هم با خود منتقل نمودند.
تبارِ اصلی سهخشتیها به سرودههای هجایی ایرانِ پیش از اسلام مانند خسروانیها و اورامنها بازمیگردد.
هدف مقاله، نمایاندن وزن هجایی و قواعد خاصّ قافیه در این سرودههاست. پرسشهای اصلی پژوهش حاضر این است که با وجود طبعآزمایی برخی شاعران کرمانج در وزنهای عروضی و قالبهای دوبیتی/ رباعی، مثنوی، غزل و... کدام قالب شعری و چه نوع وزنی برای گویشوران این زبان، مأنوستر است؟ و اینکه آیا قواعد قافیه در سهخشتیها همان قواعد حاکم بر شعر عروضی است یا از گونهای دیگر میباشد؟
نتایج تحقیق نشان میدهد سهخشتیهای هجایی که غالباً با آواز یا ترکیبی از ساز وآواز، انشاد میشوند، با ذاتِ زبانِ کرمانجی و دستگاهِ موسیقایی ذهنِ گویشوران این زبان سازگارتر است؛ حتّی شنوندگان غیرکرمانج نیز، هماهنگی موسیقایی این سرودهها را با کمکِ کششهای هجایی که خواننده در هنگام خوانش ایجاد میکند، درمییابند. قواعد قافیهپردازی در سهخشتیها، نسبت به شعر رسمی متفاوت و تابعِ ذوق سرایندگان است.
پژوهشهای ادبی