کاربست‌ نظریه «هژمونی فرهنگی» در رمان طریق بسمل‌شدن

نوع مقاله : پژوهشی اصیل (کامل)

نویسندگان
دانشگاه الزهرا
چکیده
طریق بسمل‌شدن از رمانهای مدرن محمود دولت‌آبادی، که در زمرة پرفروشترین آثار داستانی دهة نود قرار گرفت، ماجرای درگیری نیروهای ایرانی و عراقی در جنگ تحمیلی است که در نقطه‌ای مرزی به‌نام «تپة صفر» به روایت درمی‌آید و کم‌کم به صحنة طرح افکار و باورهای قومی و نژادپرستانة پارس و عرب تبدیل می‌شود. نویسنده با ارتباط‌دادن زنجیره‌ای از شخصیت‌های تاریخی خاص به هم، گفتمانی هژمونیک می‌آفریند و ارزشهای انسانی را در قالب مفاهیم قومیتی برجسته می‌کند؛ به این منظور، بارها به روایات تاریخی ایران از زمان ظهور اسلام تا میانة قرن سوم هجری می‌پردازد. براساس نتایج پژوهش، که به‌روش توصیفی ـ تحلیلی انجام یافته، بهره‌گیری از گفتمان ملی‌گرایی، اشاره به برهه‌ای دلالتمند از تاریخ سیاسی، تحریف روایات تاریخی از زبان قوم عرب به‌منظور تحریک احساسات ناسیونالیستی و استفاده از رمزگانهایی همچون قلم، شمشیر، ماده‌ شیر و کبوتر در اسطوره‌سازی از چهره‌های ملی‌گرای سردمدار جنبشهای انقلابی ایران از جمله مهمترین ابزارهای هژمونیک در جذب مخاطب و القای مفاهیم ملی‌گرایانه بوده است؛ بدین ترتیب، تحلیل ساختار هژمونیک رمان براساس آرای استوارت هال، نظریه‌پرداز مطالعات فرهنگی، رمزگانهای استعاری متن را آشکار می‌سازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آبرکراجی، نیکلاس و رهیل، استفن و دیگران؛ (1367) فرهنگ جامعه‌شناسی. ترجمة حسن پویان؛ تهران: چاپخش.
اسپکتور، سلین؛ (1382) قدرت و حاکمیت در اندیشة سیاسی غرب؛ ترجمة عباس باقر، تهران: نی.
استوری، جان؛ (1389) مطالعات فرهنگی دربارة فرهنگ عامه؛ ترجمة حسین پاینده، چ دوم. تهران: آگاه.
اندرسون، پری؛ (1399) معادلات و تناقضات آنتونیو گرامشی (الف)؛ ترجمة شاپور اعتماد، تهران: نیلوفر.
ـــــــــــــ؛ (1399) هـ مثل هژمونی (ب)؛ ترجمة شاپور اعتماد، تهران: نیلوفر.
بارکر، کریس؛ (1391) مطالعات فرهنگی (نظریه و عملکرد)؛ ترجمة مهدی فرجی و نفیسه حمیدی، چ دوم، تهران: پژوهشکدة مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
بهار، مهری؛ (1394) مطالعات فرهنگی اصول و مبانی؛ چ ششم، تهران: سمت.
 پاینده، حسین؛ (1389) داستان کوتاه در ایران (ج2)؛ تهران: نیلوفر.
 ـــــــــــــ؛ (1397) نظریه و نقد ادبی (درسنامه‌ای میان‌رشته‌ای) (ج2)؛ تهران: سمت.
دولت‌آبادی، محمود؛ (1399) طریق بسمل‌شدن؛ چ ششم، تهران: چشمه.
رب‌گریه، آلن؛ (1392) آری و نه به رمان نو؛ ترجمة منوچهر بدیعی، تهران: نیلوفر.
شوالیه، ژان و گربران، آلن؛(1385) فرهنگ نمادها (ج4)؛ ترجمة سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
 فرای، ال.ار؛ (1389) تاریخ ایران کمبریج (ج4)؛ ترجمة تیمور قادری، تهران: مهتاب.
کاتوزیان، محمدعلی همایون؛ (1399) تضاد دولت و ملت: نظریة تاریخ و سیاست در ایران؛ ترجمة علیرضا طیب، چ شانزدهم، تهران: نی.
گرامشی، آنتونیو؛ (1399) برگزیده نوشته‌های فرهنگی آنتونیو گرامشی؛ ترجمة احمد شایگان و محمود متحد و دیگران، چ دوم، تهران: آگاه.
محجوب، محمدجعفر؛ (1368) «ابومسلم‌نامه، سرگذشت حماسی ابومسلم خراسانی»؛ تهران: مجلة ایرانشناسی. سری 1، ش 3، ص 19ـ39.
مصاحب، غلامحسین؛ (1387) دایره‌المعارف فارسی (ج1)؛ چ دوم، تهران: امیرکبیر.
 مقدادی، بهرام؛ (1398) دانش‌نامة نقد ادبی از افلاتون تا به امروز؛ چ سوم، تهران: چشمه.
میرسپاسی، علی؛ (1385) تأملی در مدرنیتة ایرانی؛ ترجمة جلال توکلیان، چ دوم، تهران: طرح نو.
هال، استوارت و دیگران؛ (1388) دربارة مطالعات فرهنگی؛ گردآوری و ویرایش جمال محمدی، تهران: چشمه.
هال، استوارت؛ (1396) معنا، فرهنگ و زندگی اجتماعی؛ ترجمة احمد گل‌محمدی، تهران: نی.
هال، استوارت و گیبن، برم؛ (1397) صورت‌بندی‌های مدرنیته؛ ترجمة محمود متحد و دیگران، چ چهارم. تهران: آگه.
هال، جیمز؛ (1387) فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب؛ ترجمة رقیه بهزادی، چ سوم. تهران: فرهنگ معاصر.
 هالووز، جوآن و یانکوویچ، مارک؛ (1391) نظریة فیلم عامه‌پسند؛ ترجمة پرویز اجلالی، تهران: ثالث.
 یونگ، کارل گوستاو؛ (1368) چهار صورت مثالی؛ ترجمة پروین فرامرزی، مشهد: به‌نشر.