روایت منظومه‌های تاریخی عصر ایلخانی از فتح بغداد: ایرانگرایانه یا دین‌محور؟

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسنده
دانشگاه فردوسی
چکیده
سقوط بغداد و نابودی خلافت عباسی به دست هولاکوخان، زمینۀ مناسب استقلال ایران و ظهور دوبارۀ اندیشۀ سیاسی ایرانشهری را فراهم کرد. شهنامۀ چنگیزی، ظفرنامۀ مستوفی و شهنشاه‌نامۀ تبریزی مهمترین حماسه‌های تاریخی است که در دربار ایلخانان سروده شده است. مسئلۀ اصلی این پژوهش، بررسی رویکرد شاعران این منظومه‌های تاریخی نسبت به حادثۀ فتح بغداد و چگونگی روایت این واقعه و توصیف شخصیت‌های تاریخی در این آثار است تا مشخص شود که شاعران تا چه میزان در تفسیر این رویداد، نگاهی ایرانگرایانه یا دینی داشته‌اند. بررسی منظومه‌های موردنظر نشان می‌دهد که با وجود شباهت روایت، دو رویکرد تا حدودی متفاوت در این آثار دیده می‌شود: کاشانی و تبریزی بیشتر رویکردی پیروزنگارانه و ایرانگرایانه به این واقعه دارند. آنها به‌جای اینکه نابودی عباسیان را فاجعه و مصیبتی تاریخی قلمداد کنند، آن را مقدر و طبیعی در جهت تحقق آرزوی دیرینۀ ایرانیان در دستیابی به استقلال می‌دانند. مستوفی به فتح بغداد نگرشی دینی دارد و بارها به شکل پنهان یا آشکار، اندوه و ناراحتی خود را از برافتادن عباسیان بیان کرده ‌است. البته هر سه شاعر در روایت حادثۀ فتح بغداد به اندیشه سیاسی ایرانشهری توجه کرده و کوشیده اند با نسبت دادن صفات برجسته پادشاه آرمانی ایرانی، یعنی فرّ، خرد، داد و دهش به هولاکوخان، وی را سزاوار مقام پادشاهی در اندیشۀ ایرانشهری ‌معرفی کنند و در نقطۀ مقابل با برجسته ساختن صفاتی مانند بیخردی و بخل در وجود خلیفۀ عباسی، نشان دهند که او شایستۀ فرمانروایی نیست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


1.Abbasi, Habibollah and Azimiyancheshme, Elahe. (2016). "Affective Fallacy in Historiography A Critical Look at Shahab Al-Dyn Nasavi’s Sirat-e Jalal Al-Dyn and Nafsat Al-Masdovr", Literary Text Research, Volume 20, Issue 67, Spring 2016: 7-35.
2. Allahyari, fereidoun. (2003). "Representation of the concept of Iran in Jame-al-Tavarikh-i Rashid-al-Din Hamadani", National Studies, Issue 15: 47-68.
3.Bassani, A. (1968). "Religion in the Mongolian Era", The Cambridge History of Iran, Volume V, edited by J. A. Boyle. Translated by Hassan Anousheh. Tehran: AmirKabir.
3. Bayat, Hossein Ali and yousefi, jamile. (2018). "Critical Analysis of Narrations in Relation to the Collapse of Bagdad by Mongolians", History of Islam, Volume 18, Issue 72, Spring 2018: 191-222.
4. Gohari khakhki, Mahshid. (2020). "Manifestation of Iranian identity in historical epic poems of the Ilkhanid Era", PhD Dissertation, Ferdowsi University of Mashhad.
5. Juzjani, Abu Osman ibn Mohammad. (1984). Tabaqat-i Nasiri. Tehran: Donyaye ketab.
6. Kashani, Shams al-Din. (2019). Changizi Shahnameh. Edited by Vahid Ghanbari. Tehran: Mahmoud Afshar Foundation‎ and Sokhan Press.
7. Kashani, Shams al-Din. Tarikh Manzoom. N. 586س س. Tehran: Majles Library.
8. Lane, George. (2010). Early Mongol Rule in Thirteenth-Century Iran. Translated by Abolfazl Razavi. Tehran: AmirKabir.
9. Mostufi, Hamdollah. (2001). Zafarnameh. Edited by Mahdi Madayeni. Vol.1. Tehran: Institute for humanities and cultural studies.
10. Rashid-al-Din Hamadani, (1994). Jame-al-Tavarikh. Edited by Mohamad Roshan and Mustafa Musavi. Vol. 2. Tehran: Alborz.
11. Sadi, Mosleh ibn Abdollah, (2008). Kolliyat-e Sadi. Tehran: Parseh.
12. Tabrizi, Ahmad. (2018). Shahanshahnameh. Edited by Mahshid Gohari khakhki and Javad Rashki. Tehran: Mahmoud Afshar Foundation‎ and Sokhan Press.
13. Mujtabai, Fathullah. (1973). Plato's Kallipolis and ideal kingship in ancient Iran. Tehran: Ancient Iran Culture Association.
14. Modaberi, Mahmoud. (2016). "A study on the condition of Shams Kashi and Changizi Shahnameh". Kohan-name-ye Adab Parsi. Issue 1: 89-109.
15. Mortazavi, Manouchehr. (1991). Issues of the Ilkhanate. Tabriz: Agah.