بررسی طبیعت در عمارت ممدوحان بر اساس شعر مدیحه‌سرایان

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسنده
دانشگاه پیام نور
چکیده
این پژوهش در پی آن است تا با نظر به شواهد شعری، آشکار کند، طبیعت به چه منظوری، به دلیل کدام عناصر و در قالب چه تمهیداتی در عمارت ممدوح متبلور شده است. از سویِ دیگر نیز بر آن است تا چگونگی بازتاب این تبلور را در کلام مدیحه‌سرایان بررسی و ذکر کند. طبق بررسیهای در این پژوهش، طبیعت به دلیل دو عنصرِ گیاه و آب در عمارت ممدوح حضور دارد. گیاهان در شکل نقوشی تزیینی، و عمدتاً در قالب باغ و راغ در عمارت تعبیه شده‌است. آب نیز به دلیل آبراهه‌ها، آبگیرها و آبنماها در سرای ممدوح به ظهور رسیده‌ است. ایجاد طراوت و زیباییهای سمعی و بصری و تدارک بستر بزم و سرور از اهداف عمده تعبیه طبیعت در عمارت بوده است. در کلام مدیحه‌سرایان به خرمی و سرسبزی عمارتِ ممدوح، گاه، غیر مستقیم با «بهشت» و «جنت» خواندن و با اشاره به اوصافی نظیر «دلنشینی» و «خوش‌نسیمی» آن، اشاره شده است. گاه نیز، مستقیم و با توصیف کلی یا جزئی پدیده‌هایی همچون باغ، آبراهه‌، آبگیر و آبنما از وجود طبیعت در عمارت سخن رفته است. در هر دو نوع بیا ن، کلام گاه بدون پیرایه و گاه نیز با فنون ادبی بویژه با به کارگیری اغراق ایراد شده که متعارف مدیحه‌گویان است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن‌یمین، محمود‌بن یمین‌الدین؛ دیوان اشعار ابن‌یمین فریومدی؛ به تصحیح و اهتمام حسینعلی باستانی‌راد، تهران: سنایی، 1344.
امیر معزی، محمدبن عبدالملک؛ کلیات امیر معزی؛ تصحیح و تعلیقات محمدرضا قنبری، تهران: زوار، 1395.
انوری، محمدبن ‌محمد؛ دیوان انوری؛ به کوشش سعید نفیسی. تهران: سکه، 1364.
پیامنی، بهناز و پازکی، معصومه؛ «نقش ادبیات و فرهنگ ایرانی در معماری باغهای هندی: مطالعه موردی بررسی باغ مزار تاج‌محل براساس تئوری داده بنیان»؛ بهار ادب(فصلنامۀ تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی)، س9، ش34، 1395، ص263ـ284.
پیرنیا، محمدکریم؛ باغهای ایرانی؛ تدوین فرهاد ابوضیاء، مجله آبادی، س4، ش 15، 1373، ص4-9.
جامی، نورالدین عبدالرحمان؛ دیوان جامی؛ 2ج، با مقدمه و تصحیح اعلاخان افصح‌زاد، با همکاری انستیتو شرق‌شناسی و میراث خطی، زیر نظرنشر میراث مکتوب، تهران: میراث مکتوب، 1378.
جمال‌الدین اصفهانی، محمدبن عبدالرزاق؛ دیوان استاد جمال‌الدین محمد اصفهانی؛ تصحیح وحید دستگردی، تهران: نگاه، 1379.
جودکی عزیزی، اسدالله و موسوی حاجی، سید رسول؛ «پژوهشی در الگوی هشت بهشت در حوزه معماری و ادبیات»؛ کهن‌نامۀ ادب پارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، س6، ش4، 1394، ص93-115.
________؛ «بازشناسی و تحلیل الگوی نه گنبد در معماری ایرانی از خلال متون ادبی»؛ فصلنامه پژوهش‌های ادبیات تطبیقی، دوره2، ش3، 1395، ص 168-207.
جیحون یزدی، محمد؛ دیوان جیحون یزدی؛ تهران: کتاب‌فروشی اسلام و کتاب‌فروشی برادران علمی، 1336.
خاک‌زند، مهدی و احمدی، امیراحمد؛ «نگاهی اجمالی به رویکرد میان طبیعت و معماری»؛ باغ نظر، س4، ش8، 1386، ص35ـ47.
دانشجو، خسرو و همکاران؛ «مقدمه‌ای بر گرایش به طبیعت در نمونه‌های از معماری معاصر ایران»؛ هویت شهر، ش 23، س9، 1394، ص83-90.
دهخدا، علی‌اکبر؛ لغت‌نامه دهخدا؛ به کوشش محمد معین و سیدجعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران/ مؤسسۀ لغت‌نامه دهخدا، 1377.
ابوالفرج رونی، ابوالفرج‌بن مسعود؛ دیوان ابوالفرج رونی؛ باهتمام محمود مهدوی دامغانی، مشهد: کتاب‌فروشی باستان، 1347.
سلمان‌ساوجی، سلمان‌بن محمد؛ دیوان سلمان ساوجی؛ به کوشش احمد کرمی، با مقدمه و تصحیح ابوالقاسم حالت، تهران: نشریات ما، 1371.
سیدای نسفی، میرعابد؛ دیوان سیدای نسفی؛ با تصحیح و تعلیق حسن رهبری، تهران: الهدی، 1382.
صائب تبریزی، محمدعلی؛ دیوان صائب ‌تبریزی؛ به کوشش محمد قهرمان، 7جلد، تهران: علمی و فرهنگی، 1370.
عبید زاکانی، عبیدالله؛ کلیات عبید زاکانی؛ به کوشش پرویز اتابکی، تهران: زوار، 1384.
عفیفه، خدنگی و همکاران؛ «آب نماها در معماری سده‌های میانه ایران: با تأکید بر کوشک باغها و خانه‌ها»؛ مجله مطالعات اسلامی تاریخ و فرهنگ، س47، ش پیاپی94، 1394، ص67-90.
حسن غزنوی، حسن بن محمد؛ دیوان سیدحسن غزنوی ملقب به اشرف؛ به تصحیح و مقدمه محمدتقی مدرس رضوی، چ دوم، تهران: اساطیر، 1362.
فرخی سیستانی، علی‌بن جولوغ؛ دیوان حکیم فرخی سیستانی؛ به کوشش محمد دبیرسیاقی، چ ششم، تهران: زوار، 1380.
قاآنی، حبیب‌الله بن محمدعلی؛ دیوان حکیم قاآنی شیرازی؛ به تصحیح امیر صانعی(خوانساری)، تهران: نگاه، 1380.
قطران، ابومنصور؛ دیوان حکیم قطران تبریزی؛ از روی نسخه محمد نخجوانی، تهران: ققنوس،
1362.
قیومی بیدهندی، مهرداد؛ «سخنی دربارۀ منابع مکتوب تاریخ معماری ایران و شیوه جستجو در آنها»؛ گلستان هنر، ش15، 1388، ص5-19.
کلیم، ابوطالب؛ کلیات طالب کلیم کاشانی؛ 2ج، به تصحیح و مقدمه و تعلیقات مهدی صدری، تهران: نشر همراه، 1376.
گلیارانی، بهزاد؛ «مدخلی بر رمزشناسی هندسی حوضه‌های ایرانی»؛ کتاب ماه هنر، ش 148، 1389، ص98-105.
متدین، حشمت‌الله و متدین، رضا؛ «کوشک»؛ نشریه منظر: ویژه باغ ایرانی، ش33، 1394، ص32-39.
مشتاق اصفهانی، میرعلی؛ دیوان مشتاق؛ به کوشش حسین مکی، تهران: علمی، 1363.
منصوری، امیر؛ «درآمدی بر زیبایی شناسی باغ ایرانی»؛ نشریۀ باغ نظر، ش3، 1384، ص58-63.
منوچهری، احمد بن قوص؛ دیوان منوچهری دامغانی؛ به اهتمام سید محمد دبیرسیاقی، تهران: زوار، 1384.
ناصری، زهرا؛ «پیوند با طبیعت در معماری کتابخانه‌ها»؛ شمسه(نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی)، دورۀ 2، ش 7و8، 1389، ص 1-10.
نشاط اصفهانی، عبدالوهاب؛ دیوان نشاط اصفهانی؛ با مقدمه و تصحیح حسین نخعی، تهران: گل‌آرا، 1379.
نظیری، محمدحسین؛ دیوان نظیری نیشابوری؛ با تصحیح و تعلیقات محمدرضا طاهری، تهران: نگاه، 1379.
وحشی بافقی، کمال‌الدین؛ دیوان وحشی بافقی؛ با مقدمۀ سعید نفیسی، تهران: ثالث، 1392.
ویلبر، دونالد نیوتن؛ باغهای ایرانی و کوشک‌های آن؛ ترجمه مهین‌دخت صبا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1348.