بلاغت اسطوره (بررسی بنیاد اساطیری یک تصویر رایج در شعر فارسی)

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
دانشگاه شیراز
چکیده
پرسش اصلی این مقاله‌ این است که آیا اسطوره می‌تواند حضوری ناخودآگاهانه در فرایند شکلگیری فرم ادبی داشته باشد؛ برای پاسخ به این پرسش ابتدا با رویکردی توصیفی‌ـ‌تحلیلی لایه‌های دوگانه‌ باورهای اساطیری درباره‌ رابطه‌ آب و باران، باروری و نعمت‌بخشی با خویشکاری اصلی پادشاه در یک نظام سیاسی‌ـ‌فرهنگی تشریح شده است. در ادامه یافته‌های این مقاله نشان می‌دهد که باور به رابطه‌ شاه و مجموعه‌ عقاید مرتبط با آب و باران منبع مهم و مؤثری در شکلگیری ناخودآگاهانه‌ رایجترین و پربسامدترین خانواده‌ تصویری در شعر مدحی فارسی بوده است. همچنین این مقاله با توضیح رابطه‌ اسطوره و ادبیت و بررسی روابط متناظر مفهوم شاه با آب و باران و باروری و تحلیل ویژگیهای شاه اسطوره‌ای، ابعاد تکوین یک کلیشه‌ تصویری متکرر را مورد بررسی قرار می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اوستا؛ گزارش و پژوهش جلیل دوست‌خواه، چ شانزدهم، تهران: مروارید، 1391.
ابوت، اچ ـ پورتر؛ سواد روایت؛ ترجمه‌ رؤیا پورآذر و نیما م.اشرفی، تهران: اطراف، 1397.
بیات، عبدالرسول و دیگران؛ فرهنگ واژه‌ها؛ چ دوم، قم: مؤسسۀ اندیشه و فرهنگ دینی، 1386.
بیهقی، ابوالفضل؛ تاریخ بیهقی؛ تصحیح علی‌اکبر فیاض، چ دوم، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی، 2536.
حافظ، شمس‌الدین محمد؛ دیوان؛ به کوشش محمد راستگو، تهران: نی، 1389.
روتون، ک.ک؛ اسطوره؛ ترجمه‌ ابوالقاسم اسماعیل‌پور، چ چهارم، تهران: مرکز، 1387.
سنایی غزنوی، مجدودبن‌آدم؛ دیوان؛ تصحیح مظاهر مصفا، تهران: امیرکبیر، 1336.
شفیعی کدکنی، محمدرضا؛ صورخیال در شعر فارسی؛ چ سیزدهم، تهران: آگه، 1388.
شوالیه، ژان و آلن گربران؛ فرهنگ نمادها؛ ترجمۀ سودابه فضایلی، تهران: جیحون، ۱۳۸5.
طوسی، خواجه نظام‌الملک؛ سیاست‌نامه؛ به کوشش هیوبرت دارک، چ دوم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1347.
فتوحی، محمود؛ بلاغت تصویر؛ چ دوم، تهران: سخن، 1389.
فرای، نورتروپ؛ رمز کل: کتاب مقدس و ادبیات؛ ترجمه صالح حسینی، چ دوم، تهران: نیلوفر، 1388.
فرخی سیستانی، علی بن جولوغ؛ دیوان؛ تصحیح علی عبدالرسولی، تهران: مطبعه مجلس، 1311.
فردوسی، ابوالقاسم؛ شاه‌نامه؛ تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، 1386.
فریزر، جیمز؛ شاخه‌ زرین؛ ترجمه‌ کاظم فیروزمند، چ چهارم، تهران: آگه، 1386.
کمبل، جوزف؛ تو آن هستی؛ ترجمه‌ مینا غرویان، چ دوم، تهران: دوستان، 1396.
معزی نیشابوری، محمد بن عبدالملک؛ دیوان؛ تصحیح عباس اقبال، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه، 1318.
مکارم شیرازی، ناصر؛ برگزیده‌ تفسیر نمونه؛ چ سوم، تهران: دارالکتب اسلامیه، 1386.
مکاریک، ایرنا ریما؛ دانشنامه‌ نظریه‌های ادبی معاصر؛ ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، چ چهارم، تهران: آگه، 1390.
منوچهری دامغانی، احمد بن قوص؛ دیوان؛ تصحیح محمد دبیرسیاقی، چ دوم، تهران: زوار، 1338.
نامور مطلق، بهمن؛ درآمدی بر اسطوره‌شناسی؛ تهران: سخن، 1392.
نیساری، سلیم؛ نسخه‌های خطی حافظ؛ شیراز: مرکز حافظ‌شناسی، 1380.
وراوینی، سعدالدین؛ مرزبان‌نامه؛ به کوشش خلیل خطیب رهبر، چ چهارم، تهران: صفی علی شاه، 1370.
مقالات
زمردی، حمیرا؛ «اسطوره‌ خورشید در شعر خاقانی و نظامی»؛ مجله شعر، س هفتم، ش
28، بهار 1379؛ ص 28-37.
قائمی، فرزاد و دیگران؛ «تحلیل نقش نمادین اسطوره‌ آب و نمادهای آن در شاهنامه فردوسی بر اساس روش نقد اسطوره‌ای»؛ جستارهای ادبی، دوره‎ 42، ش 165، تابستان 1388؛ ص47ـ67.
ـــــــــ و مه‌دخت پورخالقی چترودی؛ «تحلیل نمادینگی آتش در اساطیر بر مبنای نظریه همترازی و رویکرد نقد اسطوره‌ای»؛ جستارهای نوین ادبی، دوره‌ 43، ش170، پاییز 1389؛ ص95ـ118.
ــــــــــ؛ «تحلیل اسطوره‌ کیومرث در شاهنامه فردوسی و اساطیر ایران بر مبنای رویکرد نقد اسطوره‌شناختی»؛ جستارهای نوین ادبی، دوره‌ 45، ش176، بهار 1391؛ ص37ـ64.
قائمینیا، علیرضا؛ «راز زدایی از پیام متن، هرمنوتیک بولتمان و گستره راززدایی در تفسیر متون دینی»؛ قبسات، دوره‌ی 5، ش۱۷، پاییز ۱۳۷۹، صص۳۲ـ۴۲.
موسوی، سید رسول؛ «تصاویر بلاغی خورشید در شاهنامه و بازتاب اسطوره‌ مهر در آن»؛ فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، دوره 5، ش14، بهار 1388؛ ص112-128.