بازتاب شخصیت اصلی در داستانهای کوتاه قبل انقلاب اسلامی هوشنگ گلشیری(با تکیه بر ساختگرایی تکوینی گلدمن)

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
دانشگاه شهرکرد
چکیده
در این پژوهش، سه مجموعه داستان کوتاه قبل از انقلاب اسلامی هوشنگ گلشیری، «مثل همیشه»، «نمازخانۀ کوچک من» و «جبه­خانه» انتخاب شده­است تا با توجه به نظریۀ ساختگرایی تکوینی گلدمن، تأثیر و بازتاب ابعاد مختلف جامعۀ پیش از انقلاب اسلامی در آنها بررسی شود. روش پژوهش، توصیفی-­تحلیلی است. این پژوهش سعی می‌کند به این پرسش اساسی پاسخ دهد که میان ویژگیهای شخصیت اصلی داستانهای گلشیری و شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی زمان نگارش آنها چه ارتباطی هست. بر این اساس مشخص شده­است با اینکه گلشیری متعلق به طبقۀ متوسط جامعه است با ورود به گروه ممتاز روشنفکران، نسبت به مسائل و مشکلات این طبقه از جمله دغدغه­های سیاسی و مصلحانه بیش از مسائل و مشکلات عامۀ مردم توجه کرده­است. همین امر در کنار گرایش حزبی و سیاسی او سبب ­شده است بیشتر شخصیت­های اصلی داستانهایش از طبقۀ متوسط جدید و تحصیلکرده انتخاب شوند. بنابراین، ایدئولوژی سیاسی در مقایسه با دیگر ایدئولوژیها در داستانهایش نمود برجسته‌تری دارد. در این زمینه، گلشیری به ارائۀ تصویری برجسته از فریبخوردگان سیاسی، اقدامات مصلحانه و ترس و بدبینی حاصل از اختناق سیاسی در قالب شخصیت­های محوری داستانهایش می­پردازد. در ایدئولوژی اجتماعی، تقابل فقر و ثروت و پیامدهای آن در زندگی شخصیت­های اصلی و دلزدگی آنان از زندگی خانوادگی و شغلی، نمود برجسته دارد. در ایدئولوژی فرهنگی، گرایش شخصیت­های اصلی طبقۀ متوسط و روشنفکر به مطالعۀ آثار سیاسی-­اجتماعی و نیز تمایل تعداحدی از شخصیت­های اصلی محروم و روستایی به خرافه‌گرایی و باورهای عامیانه مشهود است. در نهایت از نظر ایدئولوژی مذهبی، اغلب شخصیت­های اصلی خصلتی دین­ گریز دارند و نویسنده با آفرینش آنها نگاه انتقادی و ستیزجوی خود را به این ایدئولوژی نمایان می­ سازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- آبراهامیان، یرواند؛ ایران بین دو انقلاب؛ از مشروطه تا انقلاب اسلامی؛ ترجمۀ کاظم فیروزمند و حسن شمس‌آوری و محسن مدیر شانه‌چی، تهران: مرکز، 1377.
- ارشاد، فرهنگ؛ کندوکاوی در جامعه‌شناسی ادبیات، تهران: آگه، 1391.
- ازغندی، علیرضا؛ درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران؛ تهران: قومس، 1385.
- استمپل، جان؛ درون انقلاب ایران؛ ترجمۀ منوچهر شجاعی، چ دوم، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، 1378.
- اسفندیاری، صفیه؛ «تحلیل جهان‌بینی شخصیت‌های اصلی داستانهای هوشنگ گلشیری»؛ پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سلمان فارسی، 1396.
- امری‌صاحبی، علی؛ «توسعه‌نیافتگی ایرانی در روایتهای داستانی»؛ پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، 1397.
- بارونیان، حسن؛ شخصیت‌پردازی در داستانهای کوتاه دفاع مقدس؛ تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، 1378.
- براهنی، رضا؛ قصه‌نویسی؛ تهران: البرز، 1368.
- بشیریه، حسین؛ دیباچه‌ای بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران، تهران: نگاه معاصر، 1381.
- تسلیمی، علی؛ نقد ادبی: نظریه‌های ادبی و کاربرد آنها در ادبیات فارسی؛ تهران: نشر اختران، 1395.
- تسلیمی، علی؛ «تحلیل سه قطره خون صادق هدایت با رویکرد جامعه‌شناسی ساختگرا»؛ ادب‌پژوهی، ش 7 و 8، 1388، ص 171-188.
تنکابنی، حمید؛ «فرهنگ سیاسی اقتدارگرا و ساختار دیوانسالاری دولت در دورۀ پهلوی اول»؛ نشریه جامعه‌شناسی تاریخی، ش 2، 1394، ص 1- 26.
- جمالی،زهرا؛ سیریدرساختارداستان؛ تهران: همداد، 1385.
- خرم‌گاه، زهراالسادات؛ «نقد جامعه‌شناختی رمانهای هوشنگ گلشیری»؛ پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه جهرم، 1395.
- دفترچی، نسرین؛ «تحلیل جامعه‌شناختی رمان آینه‌های دردار هوشنگ گلشیری با نگاهی به تئوریهای لوسین گلدمن و ژرژ لوکاچ»؛ نخستین همایش ملی ادبیات فارسی و پژوهشهای میان‌رشته‌ای، 1389.
- دادخواه، مهتاب و شمس‌الدین رویانیان؛ «بررسی ریشه‌های فرهنگی و تاریخی رمانهای جای خالی سلوچ و شازده احتجاب»؛ پنجمین همایش ملی پژوهشهای نوین در حوزۀ زبان و ادبیات ایران، 1398.
- راودراد، اعظم و طاهره رحیمی؛ «تصویر قهرمان در سینمای عامه پسند دهۀ 1380»؛ جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، دورۀ 7، ش 2، 1394، ص 185- 206.
- زرشناس، شهریار؛ «نسبت ادبیات، تعهد و آرمانگرایی»؛ مجله ادبیات داستانی، ش 66-67، 1382، ص 22-25.
- سلدن، رامان و پیتر ویدوسون؛ راهنمای نظریۀ ادبی معاصر؛ ترجمۀ عباس مخبر، تهران: طرح نو، 1377.
- شیری، قهرمان؛ مکتبهای داستان‌نویسی در ایران؛ تهران: نشر چشمه، 1387.
- شیری، قهرمان؛ «تأثیرپذیری در سرزمین آفرینشگری و داستانهای هوشنگ گلشیری»؛ مجله تاریخ ادبیات، ش 3، 1391، ص 131-148.
- طلوعی، وحید و محمد رضایی؛ «ضرورت کاربست ساختگرایی تکوینی در جامعه‌شناسی ادبیات» (ساختارگرایی تکوینی در مقام روش). مجله جامعه‌شناسی ایران، ش 3، 1387، ص 3-28.
- عسگری‌حسنلو، عسگر؛ جامعه‌شناسی رمان فارسی، تهران: نگاه، 1378.
- فوران، جان؛ مقاومت شکننده تاریخ تحولات اجتماعی ایران (از صفویه تا سالهای پس از انقلاب اسلامی)؛ ترجمۀ احمد تدین، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، 1377.
- کاتوزیان، همایون؛ اقتصاد سیاسی ایران (از مشروطیت تا پایان سلسلۀ پهلوی)؛ ترجمۀ محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، چ دهم، تهران: مرکز، 1383.
- کاسی، فاطمه و یحیی طالبیان و رحیمه سیاهی‌پور؛ «تحلیل آثار صادق چوبک بر اساس جامعه‌شناسی ساختگرا»؛ مجلۀ مطالعات فرهنگ- ارتباطات، دورۀ 15، ش 25، 1393، ص 89-114.
- کدی، نیکی.آر؛ ریشه‌های انقلاب اسلامی؛ ترجمۀ عبدالرحیم گواهی، چ دوم، تهران: نشر فرهنگ اسلامی، 1375.
- گلدمن، لوسین؛ درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات؛ گردآوری و ترجمۀ محمدجعفر پوینده. تهران: نقش جهان، 1377.
- گلشیری، هوشنگ؛ مثل همیشه؛تهران: انتشارات زمان، 1347.
- گلشیری، هوشنگ؛ نمازخانۀ کوچک من؛تهران: انتشارات زمان، 1354.
- گلشیری، هوشنگ؛ جبه‌خانه؛تهران: نشر کتاب تهران، 1362.
- لوکاچ، گئورگ؛ پژوهشی در رئالیسم اروپایی؛ ترجمۀ اکبر افسری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1373.
- نجاتی، غلامرضا؛ تاریخ سیاسی بیست و پنجسالۀ ایران (از کودتا تا انقلاب)؛ ج دوم، چ هشتم، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، 1386.
- همیلتون، ملکم؛ جامعه‌شناسی دین؛ ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران: ثالث، 1387.
- Alexander, Victoria D, Sociology of the Arts, London: Blackwell publishing, 2003.