تحلیل گفتمان محیط‌زیستی رمان دکتر داتیس با تکیه بر نقد بومگرا

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسنده
دانشگاه آزاد اسلامی واحد بناب
چکیده
مسأله اصلی این تحقیق، تحلیل‌گفتمان زیست‌محیطی حاکم بر فضای داستان به روش توصیفی و تحلیل محتوا است. در رمان دکتر داتیس، نویسنده، ضمن مرور خاطرات دندانپزشک جوانی که مناطق حاشیه‌ای تهران را برای نخستین تجربۀ شغلی خود برگزیده است به مسائل متعدد بحران حاشیه‌نشینی و شهرکهای حاشیه‌ای می‌پردازد؛ اما پررنگترین مشکل مطرح شده در داستان، آنتروپی طبیعت و زندگی حاشیه‌نشینی و تخریب زیست‌محیطی است. نتایج تحقیق گویا است که گفتمان زیست‌محیطی رمان، هم‌چنانکه منتقد و تحلیلگر عوامل مخرب طبیعت از سیاستهای مدیریتی، فرهنگ و اقتصاد است، داعیه‌دار مبارزه در مسیر احیای طبیعت نیز هست؛ هم‌چنین در این گفتمان از عناصری چون نوستالژی، نمادپردازی، کهن‌الگوهای طبیعت و اسطوره‌های باستانی و حماسی برای تبیین اصالت و حقوق طبیعت و نیز تقویت جنبۀ ادبی و بار عاطقی و غنایی داستان به نفع طبیعت استفاده شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- ادهمی، عبدالرضا، «بررسی عوامل فرهنگی مؤثر بر حفظ محیط زیست شهر تهران»، جامعه‌شناسی مطالعات جوانان، بهار 1390، دورۀ 1، ش 1، ص 37-62.
- اسماعیلیون، حامد، دکتر داتیس، چ دوم، تهران: زاوش. 1393.
- براری، میثم، «بازخوانی کهن‌الگوی سه‌گانۀ مقدس با محوریت نقش‌مایۀ درخت سرو در هنر ایرانی»، فصلنامۀ هنرهای سنتی-اسلامی، پاییز 1392، س اول، ش دوم 51-67.
‌- بزی، خدارحم، «تأملی بر محیط‌زیست و پایداری آن در جهان اسلام»، مجموعۀ مقالات چهارمین کنگرۀ بین‌المللی جغرافیدانان جهان اسلام. 1389.
- بنسون، جان، اخلاق محیط زیست، مقدمات و مقالات، ترجمۀ عبدالحسین وهاب‌زاده، مشهد: جهاد دانشگاهی. 1382.
- پارساپور، زهرا، «نقد بومگرا: رویکردی نو در نقد ادبی»، فصلنامۀ نقد ادبی، پاییز 1391، س 5، ش 19، ص 7-26.
- ________، «آنتروپی در طبیعت و جامعه در داستان گیله‌مرد»، ادبیات پارسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، زمستان 1393، ش 4، پیاپی 12، ص 51-69.
- حسینی، سیدعلی، «بررسی و تحلیل فضای سبز شهر شیراز»، دوفصلنامۀ پژوهشهای بوم‌شناسی شهری، دورۀ سوم، بهار و تابستان 1391، ش پنجم،ص 51-68.
- رمضانی وزنه، روح‌الله، «اخلاق زیست‌محیطی: برخی واکاویهای پیش‌نیاز»، حکمت و فلسفۀ اسلامی، س نهم، پاییز 1392، ش 3، ص 83-96.
- ستاری، رضا، «تجلی کهن‌الگوی مادرمثالی در حماسه‌های ملی ایران، زن در فرهنگ و هنر، دورۀ 8، ش 1، بهار 1395: 45-66.
- عابدی سروستانی، احمد، «ماهیت و دیدگاه‌های اخلاق زیست‌محیطی با تأکید بر دیدگاه اسلامی»، فصلنامۀ اخلاق در علوم فناوری، س دوم، ش 1و2، بهار و تابستان 1386، ص 59-73.
- عمارتی مقدم، داوود، «اکوکریتیسیزم»، فصلنامۀ نقد ادبی، زمستان 1398، ش 4، ص 195-206.
- فربود، فریناز، «بررسی تطبیقی مفهوم نمادین درخت در ایران»، فصلنامۀ مدرس هنر، 1381، ش 2، ص43-54.
- فریادی، شهرزاد، محیط‌زیست شهری، تهران: وزارت علوم. 1387.
- فطرس، محمدحسن، «مطالعۀ رابطۀ آلودگی هوا و رشد اقتصادی کشورهای صادرکنندۀ نفت»، فصلنامۀ علمی و پژوهشی پژوهشهای رشد و توسعۀ اقتصادی، زمستان 1389، س اول، ش اول، ص 59-77.
- غفوری، رضا، «سیمای تهمینه در روایتهای حماسی»، مجلۀ شعرپژوهی، پاییز 1392، س پنجم، ش 3، پیاپی 17، 145-166.
- کیس، الکساندر، مقدمه‌ای بر حقوق بین‌الملل محیط زیست، ترجمۀ محمد حسن حسینی، ج1، تهران: آگاه. 1381.
- گودی، اندرو و هیدر وایلز، انسان و دگرگونی‌های محیط زیست، ترجمۀ راحلۀ غیاث‌وند، تهران: نقش مهر، 1384.
- محقق داماد، سید مصطفی، الهیات محیط زیست، تهران: مؤسسۀ حکمت و فلسفۀ ایران. 1393.
- مودودی، محمدناصر، «بوم نقد، جنبشی میان‌رشته‌ای بین دو حوزۀ محیط‌زیست و ادبیات، کتاب ماه علوم و فنون، زمستان 1390، دورۀ دوم، س پنجم، ش 9، 12-18.
- میرزاده، نادر، «تقابل حق بر محیط‌زیست سالم و حق بر بهداشت»، فصلنامۀ مطالعات حقوق بشر اسلامی، تابستان 1392، س دوم، ش 4،ص 37-69
- نیکوبخت، ناصر، «بررسی کهن‌الگوی آب و درخت در شعر طاهره صفارزاده، پژوهشهای ادبی، تابستان 1388، س 6، ش 24، ص 145-167.
- هوهنه‌گر، آلفرد، نمادها و نشانه‌ها، ترجمۀ علی صلحجو، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. 1385
- یاحقی، محمدجعفر، فرهنگ اساطیر و داستانواره، تهران: معاصر. 1388