بازتاب مضمون «اعتذارِ ابلیس» در رمان فارسی(با تاکید بر رمانهای یکلیا و تنهایی او و ملکوت)

نوع مقاله : پژوهشی اصیل (کامل)

نویسندگان
1 دانشگاه لرستان
2 دانشگگاه لرستان
چکیده
مسئله اصلی این پژوهش بررسی مضمون اعتذارِ ابلیس در رمانهای یکلیا و تنهایی او و ملکوت است. بررسی چگونگی نمودهای این باور در این رمانها و میزان انطباق آن با اندیشه‌‌های مطرح در برخی از کتابهای صوفیه، هم درونمایه­های این رمانها را بهتر نشان می‌دهد و هم سطح ارتباط این آثار با ادب سنتی و میزان اثرپذیری آنها را از متون گذشته می‌نمایاند.طی پژوهش مشخص شد نویسندگان یاد شده، کم‌وبیش به‌سبب سرخوردگی از فضای نابسامان اجتماعی و ناتوانی در تغییر و اصلاح اوضاع، و نیز تحت‌تأثیر متون کهن، جبرگرایانه به بی‌اختیاری ابلیس اشاره کرده و رفتارهای او را عذر نهاده­اند و بدین طریق هم نابسمانی، پریشانی و فساد زمانۀ خویش را محتوم تلقی کرده­اند و هم با اثبات بی‌اختیاری و بی‌گناهی ابلیس، وجود او را لازمۀ زندگی امروزی دانسته‌اند. دردو رمان یکلیا و تنهایی او و ملکوت بی‌اختیاری شیطان در اجرای وظیفه‌اش، همراهی او در هدف از پیش تعیین‌شدۀ پروردگار، محضوری در عین مهجوری، گله‌مندی شیطان از سرنوشتش، بی‌توقع‌بودن او از اجرای وظیفه‌اش، دلتنگی او برای موقعیت پیشین خود و عشق او به پروردگار در خور تامل و توجه است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


بزرگ بیگدلی، سعید؛ تقی پورنامداریان؛ حسینعلی قبادی و سیدعلی قاسم‌زاده؛ تحلیل سیر بازتاب مضامنی و روایت‌های اسطوره‌ای در رمان‌های فارسی (از 28 مرداد 1332 تا 1387). پژوهشهای زبان و ادب فارسی، ش نوزدهم، زمستان 89.
بیات، حسین؛ داستان‌نویسی جریان سیال ذهن؛ تهران: علمی فرهنگی، 1387.
تسلیمی، علی؛ گزاره‌هایی در ادبیات داستانی معاصر؛ تهران: اختران، 1383.
توکلی، حمیدرضا؛ «مولانا و ابلیس امیدوار»؛ دوفصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی، س 23،ش 79، 1394؛ ص 60- 82.
حجازی، سیدعلی‌رضا و مریم افرافر؛ «گفتگوی عرفا و ابلیس»؛ حکمت معاصر: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، س دوم، ش اول، بهار و تابستان 1390؛ ص 19- 42.
خادم علما، علی؛ «دفاع صوفیه از ابلیس»؛ کیهان اندیشه، ش بیستم، بی تا؛ ص70- 81.
خرقانی‌، ابوالحسن؛ منتخب‌ نور العلوم‌؛ به‌ کوشش‌ مجتبی‌ مینوی‌، تهران‌: طهوری، 1360.
خسروی، ابوتراب؛ رود راوی؛ چ پنجم، تهران: مرکز، 1392.
دانشور، سیمین؛ ساربان سرگردان؛ تهران: خوارزمی، 1380.
دهباشی، علی و مهدی کریمی؛ شناخت‌نامۀ تقی مدرسی؛ تهران: قطره، 1384.
زمانی، مهدی؛ «نور سیاه در ادب عرفانی»؛ ادبیات عرفانی، ش 10، 1393؛ ص 1- 31.
رستگار ،پرویز؛«پژوهشی در سند و متن حدیث کنز مخفی»؛مطالعات عرفانی ، ش 2، زمستان 1384، ص 109- 126.
سنایی، ابومجد مجدودبن آدم؛ دیوان؛ به کوشش مدرس رضوی، تهران: سنایی، 1363.
شیری، قهرمان؛ «بازتاب عهد عتیق و نثر توراتی در آثار تقی مدرسی»؛ پژوهشهای ادبی، ش ،1383، ص 85- 102.
صادقی، بهرام؛ ملکوت؛ چ چهارم، تهران: کتاب زمان، 1353، ص113- 132.
عطار، فریدالدین؛ تذکره الاولیاء؛ به‌ کوشش‌ نیکلسون‌، لیدن‌، 1322 ق‌/۱۹۰۵م‌.
.....................؛ منطق‌ الطیر؛ به‌ کوشش‌ صادق‌ گوهرین‌، تهران‌: علمی فرهنگی، 1365.
عین القضات همدانی، عبدالله؛ تمهیدات‌؛ به‌ کوشش‌ عفیف‌ عسیران‌، تهران‌: منوچهری، 1341.
.....................؛ نامه‌های عین‌القضات همدانی؛ به کوشش علینقی منزوی، عفیف عسیران، تهران:
غیاثی، محمدتقی؛ تأویل ملکوت؛ تهران: نیلوفر، 1386.
قاسم‌زاده، سیدعلی؛ و سعید بزرگ بیگدلی؛ رمان اسطوره‌ای؛ تهران: چشمه، 1397.
.....................؛ و الهه جعفری هرفته؛ بازخوانش بینامتنی رمان اسطوره‌ای «یکلیا و تنهایی او» نوشتۀ تقی مدرسی؛ پژوهشهای ادبی، ش 39، 1392.
مدرسی،تقی؛ یکلیا و تنهایی او؛ تهران: کاویان،1355، منوچهری و زوار، 1362.
میبدی، ابوالفضل رشیدالدین؛ کشف‌الاسرار و عده‌الابرار: معروف به تفسیر خواجه‌عبدالله انصاری؛ به سعی و اهتمام علی‌اصغر حکمت، چ هفتم، تهران: امیرکبیر،1382.
میرعادبدینی، حسن؛ صد سال داستان‌نویسی؛ ج 1و2، تهران: چشمه، 1380.
نوری، علی؛ بررسی جلوه‌های نمادپردازی در ادبیات‌داستانی معاصر فارسی؛ رسالۀ دکتری، تهران: دانشگاه تربیت مدرس، 1386. ص 123- 127.