literary complexity, linguistic vulgarity and assigning of Safavid period poetry to decline were among the main causes of the emergence of literary return current whose dominant thought was returning the poetry and literature to their past boundaries of authority and glory. Following this thought, imitation of the past literary works, especially the works of the poets and writers of Khorasani and Iraqi styles, and sometimes the Voghooie style, was spread. In this regard, one of the forms of imitation and following was composing the sketch poems. The sketch poems were those that were designed and ordered by the owners of the associations and literary circles, and the poets were asked to compose a poem based on the rhyme and rhythm of that sketch poetry. Although being important in examination of the style of the return period poetry, this issue has not been specifically addressed. So, the authors of this paper have tried to describe, criticize and review this topic in a content analysis method (descriptive-analytical approach). Accordingly, it has been determined that composing the sketch poems is one of the important forms of imitation and following of the predecessors' literary styles prevalent from the early Safavid period to the late Qajar dynasty. The oldest sample of composing this kind of poetry dates back to the era of ShahAbbas government and The composing this kind of poetry was also prevalent in the Qajar dynasty, especially the governments of Fath Ali Shah and Nasser al-Din Shah. Neshat Isfahani, Saba Kashani, Sahab and Mojmer are among the most famous poets of this kind. Furthermore, since this kind of poetry was composed based on a certain plan, it was mainly imitative, repetitive, and obligatory although lacked creativity and innovation, but, because it was in accordance with the dominant ideas of the literary return current, it plays a great role in returning the poetry to the past periods.
الف) کتابها
آذر بیگدلی، لطفعلی‌بیگ؛ آتشکده آذر؛ به کوشش سیدجعفر شهیدی، تهران: مؤسسه نشر کتاب، 1337.
آرین‌پور، یحیی؛ از صبا تا نیما؛ چ چهارم، تهران: زوّار، 1372.
ادوارد برون؛ تاریخ ادبیات ایران از آغاز عهد صفویه تا زمان حاضر؛ ترجمه رشید یاسمی، تهران: کتابخانه -ابن‌سینا، 1345.
اسکندربیگ؛ تاریخ عالم‌آرای عباسی؛ تهران: بی‌نا، 1314.
اعتمادالسلطنه، میرزاحسن‌خان؛ آلماثر و الآثار؛ تهران: کتابخانه سنایی، بی‌تا.
--------- ؛ تاریخ منتظم ناصری؛ به کوشش محمداسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب، 1367.
امداد، حسن؛ انجمن‌های ادبی شیراز از اواخر قرن دهم تا به امروز؛ تهران: ما، 1372.
امیر معزی؛ دیوان معزّی؛ به‌سعی و اهتمام عباس اقبال، تهران: کتابفروشی اسلامیّه، 1318.
انوری ابیوردی، اوحدالدین علی؛ دیوان انوری (دو جلد)؛ به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، چ پنجم، تهران: علمی- فرهنگی، 1376.
اوحدی بلیانی، تقی‌الدین محمد؛ عرفات العاشقین و عرصات العاشقین؛ تصحیح ذبیح‌الله صاحبکاری و آمنه فخراحمدی با نظارت علمی محمد قهرمان، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب و کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1389.
تجربه‌کار، نصرت؛ سبک شعر در عصر قاجاریه؛ تهران: توس، 1350.
تقی‌الدین کاشانی؛ خلاصه‌الاشعار و زبده‌الافکار (بخش اصفهان)؛ به کوشش عبدالعلی ادیب برومند و محمدحسین نصیری کهنمویی، تهران: میراث مکتوب، 1386.
حافظ، شمس‌الدین محمد؛ دیوان؛ به تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، چ هفتم، تهران: اساطیر، 1374.
حزین، شیخ محمدعلی؛ تذکره حزین (شامل احوال یکصد نفر از علما و بزرگان و شعرای اواخر عهد صفویه)؛ اصفهان: کتابفروشی تأیید، 1334.
حمیدی شیرازی، مهدی؛ شعر در عصر قاجار؛ تهران: گنج کتاب، 1364.
حیدریان، نورالله؛ دیوان میرزا عباس‌خان شیدای دهکردی؛ شهرکرد: سامان دانش، 1385.
خاتمی، احمد؛ پژوهشی در سبک هندی و دوره بازگشت ادبی؛ تهران: بهارستان، 1371.
خاقانی شروانی، افضل‌الدین بدیل؛ دیوان خاقانی شروانی؛ به تصحیح ضیاء‌الدین سجّادی، چ هفتم، تهران: زوّار، 1382.
خواجوی کرمانی؛ دیوان خواجوی کرمانی؛ به تصحیح احمد سهیلی خوانساری، چ دوم، تهران: پاژنگ، 1369.
خیامپور، عبدالرسول؛ فرهنگ سخنوران؛ تبریز: شرکت سهامی چاپ کتاب آذربایجان، 1340.
دولتشاه سمرقندی؛ تذکره دولتشاه؛ به کوشش محمد عباسی، تهران: کتابفروشی بارانی، 1338.
دیوان‌بیگی، سیداحمد؛ حدیقه‌الشعرا (ادب و فرهنگ در عصر قاجاریه)؛ به تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: زرین، 1366.
زرین‌کوب، عبدالحسین؛ سیری در شعر فارسی؛ چ دوم، تهران: نوین، 1367.
سام‌میرزا صفوی؛ تحفه سامی؛ تصحیح و مقدمه از رکن‌الدین همایون‌فرخ، تهران: مؤسسه مطبوعاتی علی‌اکبر علمی، بی‌تا.
سپهر، میرزا محمدتقی‌خان لسان‌الملک؛ ناسخ‌التواریخ؛ به اهتمام جمشید کیانفر، تهران: اساطیر، 1377.
سحاب اصفهانی، میرزامحمد؛ دیوان؛ به کوشش احمد کرمی، تهران: ما، 1369.
سعدی شیرازی، مصلح‌الدّین؛ کلیات؛ به تصحیح محمدعلی فروغی، چ پنجم، تهران: امیرکبیر، 1365.
شعاع شیرازی، محمدحسین؛ تذکره شعاعیّه؛ با تصحیح و تکمیل و افزوده‌های محمود طاووسی، شیراز: بنیاد فارس‌شناسی، 1380.
شمس لنگرودی، محمد؛ مکتابهای بازگشت (بررسی شعر دوره‌های افشاریه، زندیه، قاجاریه)؛ چ دوم. تهران: مرکز، 1375.
شمیسا، سیروس؛ سبک‌شناسی شعر؛ تهران: فردوس، 1374.
_________ ؛ سیر غزل در شعر فارسی؛ چ هفتم (ویرایش دوم)، تهران: علم، 1386.
شهلا، محمدعلی مدرسی؛ تذکره شبستان؛ به کوشش اکبر قلمسیاه، تهران: گیتا، 1379.
شیرعلی‌خان لودی؛ تذکره مرآه‌الخیال؛ به کوشش حمید حسنی و بهروز صفرزاده، تهران: روزنه، 1377.
صبا، فتحعلی‌خان؛ دیوان اشعار؛ به کوشش محمدعلی نجاتی، تهران: شرکت نسبی حاج محمدحسین اقبال و شرکا، 1341.
صبور، داریوش؛ آفاق غزل فارسی (سیر انتقادی در تحول غزل و تغزل در آغاز تا امروز)؛ تهران: پدیده، 1355.
صفا، ذبیح‌الله؛ تاریخ ادبیات در ایران؛ چ دوازدهم، تهران: فردوس و مجید، 1373.
عبرت نابینی، محمدعلی مصاحبی؛ نامه فرهنگیان (چاپ از روی نسخه به خط مؤلف)؛ تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1377.
غلامرضایی، محمد؛ سبک‌شناسی شعر پارسی از رودکی تا شاملو؛ چ سوم، تهران: جامی، 1387.
فتوحی، محمود؛ نظریه تاریخ ادبیات؛ تهران: سخن، 1387.
گلچین معانی، احمد؛ تاریخ تذکره‌های فارسی؛ تهران: سنایی، 1350.
مجمر اصفهانی، سیدحسین؛ دیوان؛ با مقدمه محمد محیط طباطبایی، تهران: خیام، 1345.
محمودمیرزا قاجار؛ سفینه‌المحمود؛ تصحیح عبدالرسول خیامپور، تبریز: دانشکده دانشگاه تبریز، مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران و چاپخانه شفق تبریز، 1346.
مشتاق اصفهانی، محمدعلی؛ دیوان غزلیات و قصاید و رباعیات مشتاق؛ به اهتمام حسین مکّی، تهران: مروّج، بی‌تا.
مولوی محمد مظفر حسین؛ تذکره روز روشن؛ تصحیح محمدحسین رکن‌زاده آدمیت، تهران: کتابخانه رازی، 1343.
مؤتمن، زین‌العابدین؛ تحول شعر فارسی؛ چ دوم، تهران: طهوری، 1352.
معلم حبیب‌آبادی؛ مکارم‌آلاثار (در احوال رجال دو قرن 13 و 14 هجری)؛ اصفهان: انتشارات انجمن کتابخانه‌های عمومی اصفهان وابسته به اداره کل فرهنگ و هنر استان اصفهان، 1351- 1352.
معیّرالممالک، دوستعلی؛ یادداشت‌هایی از زندگانی خصوصی ناصرالدین‌شاه؛ تهران: کتابفروشی علی‌اکبر علمی، بی‌تا.
ناصرالدین‌شاه قاجار؛ دیوان؛ به اهتمام حسن گل‌محمدی، تهران: علم، 1390.
نشاط اصفهانی، میرزاعبدالوهاب؛ گنجینه دیوان نشاط اصفهانی؛ مقابله و تصحیح و مقدمه از حسین نخعی، چ سوم، تهران: گل‌آرا، 1379.
نصرآبادی، میرزا محمدطاهر؛ تذکره نصرآبادی؛ تصحیح حسن وحید دستگردی، تهران: کتابفروشی فروغی، 1317.
نواب شیرازی، علی‌اکبرخان؛ تذکره دلگشا؛ تصحیح منصور رستگار فسایی، شیراز: نوید، 1371.
واله اصفهانی، محمدکاظم؛ دیوان واله اصفهانی؛ به تصحیح عبدالغفار انصاری، پتنه هند: چاپخانه وی آزاد پردیس سبزی باغ، 1976.
واله داغستانی، علی‌قلی‌خان؛ ریاض‌الشعرا؛ به کوشش سید محسن ناجی نصرآبادی، تهران: اساطیر، 1384.
وحید دستگردی، حسن؛ انقلاب ادبی یا تجدد ادبی؛ تهران: بی‌نا، 1334.
هدایت، رضاقلی‌خان؛ مجمع‌الفصحا؛ به کوشش مظاهر مصفّا، تهران: امیرکبیر، 1381.
هدایت، محمود؛ گلزار جاویدان؛ تهران: چاپخانه زیبا، 1353.
همای شیرازی؛ دیوان همای شیرازی؛ به کوشش احمد کرمی، تهران: ما، 1363.
همایی، جلال‌الدین؛ برگزیده دیوان سه شاعر اصفهان (جلد دوم دیوان طرب)؛ تهران: کتابفروشی فروغی، 1343.
_________ ؛ دیوان طرب بن همای شیرازی؛ تهران: کتابفروشی فروغی، 1342.
_________ ؛ فنون بلاغت و صناعات ادبی؛ چ نهم، تهران: هما، 1373.
یاحقی، محمدجعفر؛ تاریخ ادبیات ایران (سال چهارم متوسطه عمومی رشته ادبیات و علوم انسانی)؛ تهران: دفتر برنامه‌ریزی و تألیف کتابهای درسی، 1374.
ب) مقالات
اخوان ثالث، مهدی؛ «نیما مردی بود مردستان»؛ کتاب بدعت‌ها و بدایع نیمایوشیج، چ سوم، تهران: زمستان، 1376، ص 33- 64.
احمدی‌پور اناری، زهره، مهدی ملک‌ثابت، یدالله جلالی پندری؛ «بررسی تخلّص در غزلهای نظیره‌وار دوره بازگشت ادبی»؛ مجله فنون ادبی، ش 2، 1389، ص31- 48.
امین‌پور، قیصر؛ «راه بی‌بازگشت»؛ مجله هنر و معماری (هنر)، ش 34، 1376، ص12- 19.
بهار، محمدتقی (ملک‌الشعرا)؛ «بازگشت ادبی»؛ کتاب بهار و ادب فارسی، به کوشش محمد گلبن، چ سوم، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی، ج اول، 1371، ص43- 68.
جلالی پندری، یدالله؛ «غزل»؛ دانشنامه زبان و ادب فارسی، زیر نظر اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ج 7، 1397، ص 235- 242.
سپنتا، ساسان؛ «انجمن‌های ادبی اصفهان»، مجلّه آینده، س دوازدهم، مهر و آبان، 1365، ص 385-396.
شاملو، اکبر و کاظم دزفولیان؛ «بازگشت ادبی و مختصات زبانی شعر آن دوره»؛ مجله تاریخ ادبیات فارسی، ش 3/59، 1387، ص 90- 102.
صفائی، ابراهیم؛ «فتحعلی‌خان صبا»؛ مجله ارمغان، دوره بیست و هفتم، ش 5 و 6، 1337، ص 193-195.
میرباقری‌فرد، سید علی‌اصغر؛ «بازگشت ادبی»؛ مندرج در دانشنامه زبان و ادب فارسی، زیر نظر اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، 1384، ج اول، ص 683- 687.
وحید دستگردی، حسن؛ «مسابقه ادبی»؛ مجله ارمغان، دوره یازدهم، ش 11، 1309، ص 833-841.
همایی، جلال‌الدین؛ «سروش اصفهانی»؛ مجموعه مقالات ادبی جلال‌الدین همایی، تهران: هما، 1369، ج اول، ص443- 466.
همایی، جلال‌الدین؛ «هما»؛ مجله ارمغان، دوره دهم، ش 5 و 6، 1308، ص 326-338.
Literary Research
