تحلیل انتقادی گفتمان دو اثر طنزآمیز «دیوان خروس لاری» از ابوالقاسم حالت و «مجموعه آثار محمد علی افراشته» بر اساس الگوی ون لیوون

نوع مقاله : پژوهشی اصیل (کامل)

نویسندگان
دانشگاه الزهرا
چکیده
موضوع این جستار تحلیل انتقادی گفتمان دو اثر طنزآمیز «دیوان خروس لاری» از ابوالقاسم حالت و «مجموعه آثار محمدعلی افراشته» به کوشش نصرت‌الله نوح، براساس الگوی ون لیوون (1996م.) است. هدف این پژوهش، بررسی تأثیر قدرتهای حاکم و فرایندهای ایدئولوژیکی دوران پهلوی دوم بر میزان صراحت و پوشیدگی کلام در این دو اثر است. در این مقاله کارگزارانی که در این اشعار طنزآمیز حضور و مشارکت دارند براساس عوامل الگوی ون لیوون چون حذف، تشخص‌زدایی، مشخص‌سازی، نامشخص‌سازی، نامدهی، طبقه‌بندی، پیوند زدن، جدا ‌کردن، جنس ارجاعی و نوع ارجاعی بررسی می‌شوند. دلیل انتخاب این دو اثر این است که دیدگاه‌های این طنزپردازان در دوران پهلوی دوم از آبشخورهای مشترک سیاسی و اجتماعی سرچشمه می‌گیرد؛ اما آنان ایدئولوژی و گرایشهای متفاوتی نیز دارند. بنابراین وجود مشترکات و مفترقات گوناگون، زمینه مقایسه میان آنها را فراهم می‌سازد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد با اینکه هر دو طنزپرداز به پوشیده‌گویی تمایل بیشتری دارند و طبقه‌بندی و تشخص‌زدایی در اشعار آنان بیشترین بسامد را دارد؛ اما محمدعلی افراشته بر خلاف ابوالقاسم حالت با نامدهی کارگزارانی که بر مسند قدرت قرار دارند و هم‌چنین انتقاد از ارکان اصلی قدرت چون شاه، دربار، روحانیون و نیروهای امنیتی بر صراحت کلام خود افزوده است. محمدعلی افراشته هم‌چنین به‌دلیل گرایش سوسیالیستی از عامل جنس ارجاعی برای بازنمایی توده و خلق بیشتر بهره برده است. ابوالقاسم حالت نیز با کاربرد بیشتر عامل نامشخص‌سازی یعنی ضمایر و صفات مبهم، کلام خود را پوشیده‌تر کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آبراهامیان، یرواند؛ ایران بین دو انقلاب: درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران معاصر؛ ترجمه احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، چ یازدهم، تهران: نشر نی، 1384.
- آقاگل‌زاده، فردوس؛ تحلیل گفتمان انتقادی؛ چ سوم، تهران: علمی و فرهنگی، 394 .
- ازغندی، علیرضا و علی جان مرادی‌جو؛ «حلقه درونی قدرت در ساختار سیاسی حکومت پهلوی دوم (1357-1342)»؛ فصلنامه پژوهشهای سیاسی و بین المللی، س 7، (ش 27 )، تابستان 1395، ص 35-1.
- افراشته، محمدعلی؛ مجموعه آثار محمدعلی افراشته؛ گردآورنده: نصرت‌ا... نوح، تهران: توکا، 1358.
- بهزادی‌ اندوهجردی، حسین؛ طنز و طنزپردازی در ایران؛ تهران: صدوق، .1378
- حالت، ابوالقاسم؛ دیوان خروس لاری؛ (بیجا): تالار کتاب، چ پارت، 1362.
- _________؛ فکاهیات حالت؛ ج دوم، بی نا، بی‌جا، 1325.
- رحمانیان، داریوش؛ ایران بین دو کودتا: تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران از انقراض قاجاریه تا کودتای 28 مرداد؛ چ سوم، تهران: سمت، 1394.
- رضوی، مسعود؛ تاریخ توفیق: سرگذشت طنز در مطبوعات ایران؛ تهران: سوفیا، 1395.
- فرکلاف، نورمن؛ تحلیل انتقادی گفتمان؛ ترجمه فاطمه شایسته پیران و همکاران، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، 1379.
- قنبرلو، عبدالله؛ «ناسیونالیسم و اسلام‌گرایی در تعاملات فراملی ایران معاصر»؛ دو فصلنامه علمی_تخصصی جامعه پژوهشی فرهنگی، س چهارم، ش سوم، (پاییز 1392)، ص 106-83 .
- یارمحمدی، لطف‌الله؛ ارتباطات از منظر گفتمان‌شناسی انتقادی؛ چ دوم، تهران: هرمس، 1389.
- ________؛ درآمدی به گفتمان‌شناسی؛ چ دوم، تهران: هرمس، 1393.
- Van Leeuwen, Theo; The Representation Of Social Actors; Edited by Carmen Rosa Caldas-Coulthard & Malcom Coulthard; Texts and Practices: Readings in CDA ; First Published, Londen: Routledge, 1996
____________; Representing Social Actors , Discourse and Practice: New Tools For Critical Discourse Analysis, Oxford University Press, 2008