موضوع این جستار تحلیل انتقادی گفتمان دو اثر طنزآمیز«دیوان خروس لاری»از ابوالقاسم حالت و«مجموعه آثار محمدعلی افراشته»به کوشش نصرتالله نوح، براساس الگوی ون لیوون (1996م.) است. هدف این پژوهش، بررسی تأثیر قدرتهای حاکم و فرایندهای ایدئولوژیکی دوران پهلوی دوم بر میزان صراحت و پوشیدگی کلام در این دو اثر است. در این مقاله کارگزارانی که در این اشعار طنزآمیز حضور و مشارکت دارند براساس عوامل الگوی ون لیوون چون حذف، تشخصزدایی، مشخصسازی، نامشخصسازی، نامدهی، طبقهبندی، پیوند زدن، جدا کردن، جنس ارجاعی و نوع ارجاعی بررسی میشوند. دلیل انتخاب این دو اثر این است که دیدگاههای این طنزپردازان در دوران پهلوی دوم از آبشخورهای مشترک سیاسی و اجتماعی سرچشمه میگیرد؛ اما آنان ایدئولوژی و گرایشهای متفاوتی نیز دارند. بنابراین وجود مشترکات و مفترقات گوناگون، زمینه مقایسه میان آنها را فراهم میسازد. نتایج این پژوهش نشان میدهد با اینکه هر دو طنزپرداز به پوشیدهگویی تمایل بیشتری دارند و طبقهبندی و تشخصزدایی در اشعار آنان بیشترین بسامد را دارد؛ اما محمدعلی افراشته بر خلاف ابوالقاسم حالت با نامدهی کارگزارانی که بر مسند قدرت قرار دارند و همچنین انتقاد از ارکان اصلی قدرت چون شاه، دربار، روحانیون و نیروهای امنیتی بر صراحت کلام خود افزوده است. محمدعلی افراشته همچنین بهدلیل گرایش سوسیالیستی از عامل جنس ارجاعی برای بازنمایی توده و خلق بیشتر بهره برده است. ابوالقاسم حالت نیز با کاربرد بیشتر عامل نامشخصسازی یعنی ضمایر و صفات مبهم، کلام خود را پوشیدهتر کرده است.
آبراهامیان، یرواند؛ ایران بین دو انقلاب: درآمدی بر جامعهشناسی سیاسی ایران معاصر؛ ترجمه احمد گلمحمدی و محمدابراهیم فتاحی، چ یازدهم، تهران: نشر نی، 1384.
- آقاگلزاده، فردوس؛ تحلیل گفتمان انتقادی؛ چ سوم، تهران: علمی و فرهنگی، 394 .
- ازغندی، علیرضا و علی جان مرادیجو؛ «حلقه درونی قدرت در ساختار سیاسی حکومت پهلوی دوم (1357-1342)»؛ فصلنامه پژوهشهای سیاسی و بین المللی، س 7، (ش 27 )، تابستان 1395، ص 35-1.
- افراشته، محمدعلی؛ مجموعه آثار محمدعلی افراشته؛ گردآورنده: نصرتا... نوح، تهران: توکا، 1358.
- بهزادی اندوهجردی، حسین؛ طنز و طنزپردازی در ایران؛ تهران: صدوق، .1378
- حالت، ابوالقاسم؛ دیوان خروس لاری؛ (بیجا): تالار کتاب، چ پارت، 1362.
- _________؛ فکاهیات حالت؛ ج دوم، بی نا، بیجا، 1325.
- رحمانیان، داریوش؛ ایران بین دو کودتا: تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران از انقراض قاجاریه تا کودتای 28 مرداد؛ چ سوم، تهران: سمت، 1394.
- رضوی، مسعود؛ تاریخ توفیق: سرگذشت طنز در مطبوعات ایران؛ تهران: سوفیا، 1395.
- فرکلاف، نورمن؛ تحلیل انتقادی گفتمان؛ ترجمه فاطمه شایسته پیران و همکاران، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانهها، 1379.
- قنبرلو، عبدالله؛ «ناسیونالیسم و اسلامگرایی در تعاملات فراملی ایران معاصر»؛ دو فصلنامه علمی_تخصصی جامعه پژوهشی فرهنگی، س چهارم، ش سوم، (پاییز 1392)، ص 106-83 .
- یارمحمدی، لطفالله؛ ارتباطات از منظر گفتمانشناسی انتقادی؛ چ دوم، تهران: هرمس، 1389.
- ________؛ درآمدی به گفتمانشناسی؛ چ دوم، تهران: هرمس، 1393.
- Van Leeuwen, Theo; The Representation Of Social Actors; Edited by Carmen Rosa Caldas-Coulthard & Malcom Coulthard; Texts and Practices: Readings in CDA ; First Published, Londen: Routledge, 1996
____________; Representing Social Actors , Discourse and Practice: New Tools For Critical Discourse Analysis, Oxford University Press, 2008
عسگری,مهرناز , فاضلی,مهبود و صلاحی مقدم,سهیلا . (1398). تحلیل انتقادی گفتمان دو اثر طنزآمیز «دیوان خروس لاری» از ابوالقاسم حالت و «مجموعه آثار محمد علی افراشته» بر اساس الگوی ون لیوون. پژوهشهای ادبی, 16(64), 57-88.
MLA
عسگری,مهرناز , فاضلی,مهبود , و صلاحی مقدم,سهیلا . "تحلیل انتقادی گفتمان دو اثر طنزآمیز «دیوان خروس لاری» از ابوالقاسم حالت و «مجموعه آثار محمد علی افراشته» بر اساس الگوی ون لیوون", پژوهشهای ادبی, 16, 64, 1398, 57-88.
HARVARD
عسگری,مهرناز,فاضلی,مهبود,صلاحی مقدم,سهیلا. (1398). 'تحلیل انتقادی گفتمان دو اثر طنزآمیز «دیوان خروس لاری» از ابوالقاسم حالت و «مجموعه آثار محمد علی افراشته» بر اساس الگوی ون لیوون', پژوهشهای ادبی, 16(64), pp. 57-88.
CHICAGO
مهرناز عسگری, مهبود فاضلی و سهیلا صلاحی مقدم, "تحلیل انتقادی گفتمان دو اثر طنزآمیز «دیوان خروس لاری» از ابوالقاسم حالت و «مجموعه آثار محمد علی افراشته» بر اساس الگوی ون لیوون," پژوهشهای ادبی, 16 64 (1398): 57-88,
VANCOUVER
عسگری,مهرناز,فاضلی,مهبود,صلاحی مقدم,سهیلا. تحلیل انتقادی گفتمان دو اثر طنزآمیز «دیوان خروس لاری» از ابوالقاسم حالت و «مجموعه آثار محمد علی افراشته» بر اساس الگوی ون لیوون. پژوهشهای ادبی, 1398; 16(64): 57-88.