کتاب ذخیره خوارزمشاهی (نگاشته سید اسماعیل جرجانی)، از بنیانهای گرانسنگ طب سنتی ایران و دانشنامهای کم نقصان از دانستنیهای پزشکی تا زمان مؤلف است که به زبان پارسی شیوا و به گونهای آسانیاب نگاشته شده است.
پارسی‌گویی و پارسی‌گُزینی اسماعیل جرجانی در روزگاری که زبان تازی، زبان دانش و ابزار پیوند با جهان دانش بود، شایسته تأمل است. او کوشیده است تا برای واژگان و مصطلحات طبی و دارویی از برابرهای فارسی استفاده کند؛ اما برای اینکه این پارسینویسی، کارکرد و دلالت زبان را خدشهدار نکند در بیشتر موارد ابتدا واژه عربی را که در آن روزگار مرسومتر بوده به دست داده و سپس برابرِ پارسی آن را ذکر کرده است.
این برابرنهادههای فارسی در آثار جرجانی بویژه در کتاب «ذخیره» پرشمار است. در این مقاله، شمار اندکی از این واژگان، که در کتابهای شعر و نثر هم شواهدی دارد با توضیحاتی آمده است. ابتدا جمله از کتاب ذخیره نقل، و سپس توضیحات و شواهد آن از متون نظم و نثر به دست داده شده است.
پژوهشهای ادبی