لطایف الطوایف اثر ارزشمند فخرالدین علی صفی، یکی از امهات متون ادبیات داستانی ماست که از حیث اشتمال بر حکایات کوتاه، طنزآمیز و عبرتآموز، دارای جایگاه و اهمیّت ویژهای است. بسیاری از متون کلاسیک بویژه متون داستانی در مجامع و پژوهشهای دانشگاهی، تنها از جنبه لغوی (philological) بررسی میشوند و از نظر ماهیت داستانی کمتر بدانها عنایت میشود و جای تحقیقات تحلیلی (analytic) خالی است.
در این مقاله به بررسی و تحلیل چهار عنصر داستانی یعنی «شخصیت»، «موضوع و درونمایه» ، «روایت و روای» و «گفتگو» میپردازیم. در بخش شخصیت، حکایات کتاب از شش نظر بررسی میشود: (از نظر تعداد شخصیتها، جنسیت شخصیتها، طبقات اجتماعی شخصیتها، حرفه و پیشه آنها، ناهنجاریهای باطنی و ظاهری آنها و ویژگیهای اصلی و مهم شخصیتها).
در بخش دوم مقاله، موضوعات و درونمایههای حکایاتها بررسی میشود که به چهار دسته کلی تقسیم شده است: درونمایههای سیاسی، اجتماعی، اخلاقی، دینی، مذهبی و هنری.
تمام اطلاعات ارائه شده در دو بخش شخصیت و موضوعات و درونمایهها با ذکر آمار و ارقام و ارائه جدولهایی است که دقیقاً بسامد حضور و ظهور هر مورد را نشان میدهد و بدین ترتیب از هرگونه کلی گویی و اظهارنظر شخصی جلوگیری میشود. سعی شده است براساس آمار و ارقام دقیق، تحلیلی کوتاه و درخور حوصله مقاله ارائه شود.
در بخش سوم و چهارم مقاله نیز «روایت و راوی » و «گفتگو» در حکایات این کتاب بررسی شده است. امید است که حاصل این پژوهش در مطالعات جامعهشناسی ادبیات، بویژه جامعه ادبی ایران قرن نهم و دهم ه . به کار آید.
پژوهشهای ادبی