تحلیل نگاشتهای استعاری و طرحواره‌ای در مفهوم اجل در آثار مولوی

نوع مقاله : پژوهشی اصیل (کامل)

نویسندگان
دانشگاه تربیت مدرس
چکیده
هدف این پژوهش استخراج، بررسی و تحلیل نگاشتهای استعاری و طرحواره‏ای در مفهوم اجل در آثار مولوی است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی انجام، و با مطالعه و استخراج اشعار مرتبط با مفهوم اجل در آثار مولوی، استعاره‏ها براساس نظر کووچش (2010) تحلیل شده و دسته‏بندی طرحواره‏ها نیز براساس نظر ایوانز و گرین (2006) صورت گرفته است. یافته‏های پژوهش نشان داد که این مفهوم انتزاعی در تجسم ذهنی مولانا به‏صورت مفاهیم عینی بازنمایی و در شعر متجلی می‏شود. بررسی طرحواره‌های تصویری در استعاره اجل در آثار مولانا نشان داد که بیشترین نوع طرحواره اشعار، طرحواره وجودی است. یافته‌ها از به‌کارگیری طرحواره‌های مختلف نوعی شی‌ء و جاندارنمایی مفهوم مرگ را نشان می‌دهد و در موارد دیگر اجل به‏صورت حرکت، مسیر، هدف، جهت و ظرف بازنمایی شده است. هم‌چنین نگاشت حوزه‌های مبدأ معرفی شده کووچش با آنچه در اشعار مولوی به‌کار رفته ‌است حکایت از این دارد که بجز دو حوزه «ساختمان و بنا» و «سرما و گرما» دیگر حوزه‌های مبدأ با هم همخوانی دارد و از این میان حوزه‌ها «حرکت و جهت»، «نیرو» و «اعضای بدن» از بیشترین بسامد برخوردار است. علاوه بر سیزده حوزه مبدأ معرفی شده کووچش در اشعار مولوی «خواب» نیز به‌عنوان حوزه مبدأ دیگری برای استعاره مرگ یافت شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- اسپرهم، داوود و سمیه تصدیقی؛ «استعاره شناختی عشق در مثنوی مولانا»، متن پژوهی ادبی؛ دوره 22، ش 76، تابستان (1397)، ص 114- 87.
- اسداللهی، خدابخش و مهدی عبدی؛ «بررسی استعاره مفهومی زندگی در اشعار فروغ فرخزاد بر پایه زبانشناسی شناختی »، مطالعات نظریه و انواع ادبی؛ س 2، ش 4 ، (1396)، ص 28- 7.
- افراشی، آزیتا؛ «استعاره‌های مفهومی در زبان فارسی، تحلیلی شناختی و پیکره‌مدار»، زبانشناخت؛ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، س 6، ش 2، پاییز و زمستان (1394) ، ص 61-39.
- افراشی، آزیتا؛ استعاره و شناخت؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1397.
- افراشی، آزیتا و تورج حسامی؛ «تحلیل استعاره‌ مفهومی در یک طبقه‌بندی جدید با تکیه بر نمونه‌هایی از زبان فارسی و اسپانیایی»، پژوهشهای زبان‌شناسی تطبیقی؛ س3، ش 5، (1392)، ص 165- 141.
- آهنگری، ناهید؛ «طرحواره‌های تصوری در اشعار فروغ فرخزاد از دید بوطیقای شناختی»، پژوهشهای ادبی؛ س 14، ش 57 ،(1396) ، ص 27- 9.
- بیابانی، احمدرضا و یحیی طالبیان؛ «بررسی استعاره جهتگیرانه و طرحواره‌های تصویری در شعر شاملو»، پژوهشنامه نقد ادبی؛ دوره 1 ، ش 1، (1391)، ص 126- 99.
- داوری اردکانی، رضا و رضا نیلی‌پور، علیرضا قائمی‌نیا، جی‌ان‌جاج آنتونی و لطف‌الله یارمحمدی؛ زبان استعاری و استعاره‌های مفهومی؛ چ دوم، تهران: نشر هرمس، 1393.
- ذوالفقاری، اختر و نسرین عباسی؛ «استعاره مفهومی و طرحواره‌های تصویری در اشعار ابن خفاجه»، فصلنامه پژوهشهای ادبی و بلاغی؛ س 3، ش 3، (1394)، ص 120- 105.
- راسخ‌مهند، محمد و رخساره سهرابی؛ «سیر استعاره در شعر سنتی و نو فارسی(مبتنی بر گزیده اشعار حافظ و سهراب سپهری)»، هفتمین همایش بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادبیات فارسی؛ دانشگاه علامه طباطبایی، 1391.
- راسخ‌مهند، محمد؛ درآمدی بر ز بان‌شناسی شناختی (نظریه‌ها و مفاهیم)؛ تهران : سمت، 1389.
- رامهرمزی، پرستو؛ «بررسی طرحواره‌های تصویری در داستان بوف کور صادق هدایت»، اولین همایش ملی زبان انگلیسی؛ ادبیات و ترجمه در آموزش و پرورش، دانشگاه آزاد اسلامی واحد میبد، https://www.civilica.com/Paper-ELLTE01-ELLTE01_035.html، (1393)، ص 19- 1.
- روشن، بلقیس و لیلا اردبیلی؛ مقدمه ای بر معناشناسی شناختی؛ تهران: نشر علم، 1392.
- کوچش، زولتان؛ استعاره: مقدمه‌ای کاربردی؛ ترجمه میرزابیگی جهانشاه، تهران: آگاه، 1396.
- شاه‌حسینی، فائقه؛ «بررسی ویژگیهای شعری شاعران سبک خراسانی و عراقی از منظر زبانشناسی»، کتاب ماه ادبیات؛ پیاپی 172، (1390)، ص 16-13.
- صفوی، کورش؛ استعاره؛ تهران: نشر علمی، 1396.
- صفوی، کوروش؛ درآمدی بر معنی‌شناسی؛ چ دوم تهران : سوره مهر، 1383.
- علامی، ذوالفقار و طاهره کریمی؛ «تحلیل شناختی استعاره مفهومی ‌«جمال» در مثنوی و دیوان شمس»، دوفصلنامه زبان و ادبیات فارسی؛ ج 24، ش80 ، (1395)، ص 159- 137.
- فتوحی رودمعجنی محمود؛ سبک‌شناسی نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها؛ تهران: سخن،1390.
- قادری نجف‌آبادی، سلیمان، محمود عموزاده و منوچهر توانگر؛ «الگوی شناختی چشم در بوستان سعدی»، زبان فارسی و گویش‌های ایرانی؛ س 1، دوره 1، (1395)، ص 95- 71.
- قاسمی، آزاده، علی ایزانلو و محمود الیاسی؛ «بررسی طرحواره حجمی واژه غم در اشعار فریدون مشیری»، مجموعه مقاله‌های دهمین همایش بین المللی ترویج زبان و ادب فارسی؛ دانشگاه محقق اردبیلی، (1394)، ص 9-1.
- کووچش، زولتان؛ مقدمه ای کاربردی بر استعاره؛ ترجمه پورابراهیم شیرین، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، 1394.
- گلفام، ارسلان و شیرین ممسنی؛ بررسی راهبردهای شناختی استعاره و کنایه تصوری در اصطلاحات حاوی اعضای بدن؛ پازند؛ ش 12، (1387)، ص 109-93.
- مشیری بردسکن، پروین؛ «بررسی طرحواره‌های تصویری در شعر سهراب»، سومین کنفرانس بین المللی پژوهش‌های کاربردی در مطالعات زبان؛ تهران، مؤسسه آموزش عالی، 1394. نیکان؛ https://www.civilica.com/Paper-ELSCONF03-ELSCONF03_336.html
- نجار فیروزجایی، مهدی؛ «تحلیل استعاره‌های مفهومی در اشعار احمد شاملو»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد ادبیات فارسی؛ دانشگاه گیلان، 1392.
- نورمحمدی، مهتاب؛ «تحلیل مفهومی استعاره‌های نهج‌البلاغه: رویکرد زبانشناسی شناختی»، پایان نامه کارشناسی ارشد؛ رشته زبانشناسی همگانی، دانشگاه تربیت مدرس، 1387.
- نیک سیر، زهره؛ «تبیین شناختی طرحواره‌ها و استعاره‌های حرکتی در شعر مسافر سهراب سپهری»، دوفصلنامه مطالعات زبانی و بلاغی؛ س9، ش 17، (1397)، ص 286- 261.
- نیلی پور، رضا؛ زبا‌نشناسی شناختی؛ تهران: هرمس، 1394.
- هاشمی، زهره؛ عشق صوفیانه در آینه استعاره: نظامهای استعاری عشق در متون عرفانی منثور براساس نظریه استعاره ‌شناختی؛ تهران: نشر علمی، 1394.
- ویسی، الخاص و دریس فاطمه؛ «کاربرد طرحواره‌های تصویری در رباعیات وحشی بافقی از دیدگاه معناشناسی»، فصلنامه زیبایی‌شناسی ادبی؛ دوره 6، ش 23 ، (1394)، ص26- 9.
Evans, V. & M. Green, Cognitive linguistics: An introduction. Edinburgh University Press, 2006.
Johnson, M., The body In the Mind: The Bodily Basis of Meaning, Reason and Imagination. Chicago: Chicago University Press,1987.
Kövecses, Z. Language, Mind, and Culture: A Practical Introduction. 2nd. Edition, New York: Oxford University Press, 2006.
Kövecses, Z., Metaphor and Emotion: Language, Culture, and Body in Human Feeling. Cambridge: Cambridge University Press, 2000.
Kövecses, Z., Metaphor and emotion: Language, culture, and body in human feeling. Cambridge: Cambridge University Press, 2004.
Kövecses, Z., “A Linguist’s Quest for Love”. Social and Personal Relationships. 8: 1991, Pp 76-97.
Kövecses, Z., “Anger: Its language, conceptualization, and physiology in the light of cross-cultural evidence”. In J. R. Taylor and R. E. MacLaury (eds.), Language and the cognitive construal of the world. 1995b. (181–196) , Berlin: Mouton de Gruyter, 1995b. .
Kövecses, Z., “Are there any emotion-specific metaphors?”. In A. Athanasiadou and E. Tabakowska (eds.), Speaking of emotions: Conceptualisation and expression. 1998, (127-151) , Berlin: Mouton de Gruyter, 1998.
Kövecses, Z., “Conceptual metaphor theory: Some criticisms and alternative proposals”. Annual review of cognitive linguistics, 6(1) ,2008: 168-184.
Kövecses, Z., “Metaphor and Poetic Creativity: A Cognitive Linguistic Account”. Philologica. No. 1, 2. 2009, Pp. 181- 196.
Kövecses, Z., “Metaphor and the folk understanding of anger”, In J. A. Russell, J. Fernandez-Dols, A. R. Manstead and J. C. Wellenkamp (eds.), Everyday conceptions of emotion. 1995a. (49–71) , Dordrecht: Kluwer, 1995a. .
Kövecses, Z., Metaphor in Culture: Universality and Variation. Cambridge: Cambridge University Press, 2005.
Kövecses, Z., Metaphor: A Practical Introduction. 2nd. Edition, Oxford University Press, 2010.
Lakoff , G. & Turner , M., More than Cool Reason : A field Guide Poetic Metaphor, The University Chicago Press, 1989.
Lakoff , G., Metaphors we live by. Chicago, IL: University of Chicago Press, 2003[1980].
Lakoff, G. & Johnson M., Metaphors We Live by. London: The University of Chicago Press,1980.
Turner, M., The Literary Mind. Oxford University Press, 1996.