بررسی گذار از شخصیت‌پردازی رئالیستی به مدرنیستی در «داش آکل» صادق هدایت

نوع مقاله : پژوهشی اصیل (کامل)

نویسندگان
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
چکیده
فرضیه این پژوهش این بوده است که داستانِ داش آکل برخلافِ باور رایج، کاملاً رئالیستی نیست و از نیمه دوم، شخصیت‌پردازیِ مدرنیستی در آن مشهود است. شخصیت در داستانهای مدرنیستی محوریت دارد و ذهنِ شخصیت، ملاک و محکِ وقایع داستانی است. در این پژوهش ابتدا ویژگیهای لازم برای اینکه هر شخصیتِ داستانی مدرن به‌شمار می‌رود، مشخص، و چارچوبی دقیق برای تحلیلِ شخصیت مدرنیستی تعیین شده است که براساس آن می‌توان شخصیتِ مدرنیستی را از شخصیتِ پیشامدرن جدا کرد. در داستان مدرنیستی شخصیتِ داستان به سوژه‌ای مدرن تبدیل می‌شود. ویژگیهای سوژه براساسِ آرای متفکران برجسته و تأثیرگذار مدرنیسم تحت سه عنوان معرفی شدد: 1) آگاهی 2) آزادی/ اختیار 3) فردیت؛ سپس ویژگیهای مورد بررسی قرار گرفت که برای مدرنیستی بودن ضروری نیست ولی در داستانهای مدرنیستی معمولاً دیده می‌شود. وجود این ویژگی در «داش آکل» فرضیه پژوهش را تأیید می‌کند. دستاورد دیگر این پژوهش، تحلیلِ داستانِ «داش‌آکل» و موشکافی آن و بررسی رابطه‌های بینامتنیِ آن است که نشان می‌دهد این داستان، یکی از داستان‌های کلیدی در مرحله گذار از داستان رئالیستی به داستان مدرنیستی در ادبیات فارسی است و نمی‌توان آن را داستانی کاملاً رئالیستی به‌شمار می‌آورد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- آراک، جاناتان؛ شارل بودلر؛ ترجمه عبدالله کوثری، تهران: کهکشان، 1375.
- آلوت، میریام؛ رمان به روایت رمان‌نویسان؛ ترجمه علی‌محمد حق‌شناس، تهران: مرکز، 1368.
- بامن، زیگمون؛ «مدرنیته». مدرنیته و مدرنیسم: سیاست، فرهنگ و نظریه اجتماعی؛ ترجمه حسینعلی نوذری، تهران: نقش جهان، ص 45 - 23، 1380.
- برمن، مارشال؛ تجربه مدرنیته: هرآن‌چه سخت و استوار است دود می‌شود و به هوا می‌رود؛ ترجمه مراد فرهادپور، تهران: طرح نو، 1380.
- بلزی، کاترین؛ عمل نقد؛ ترجمه عباس مخبر، تهران: آگه، 1392.
- بنت، اندرو و نیکولاس رویل؛ مقدمه‌ای بر ادبیات: نقد و نظریه؛ ترجمه احمد تمیم‌داری، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1388.
- بیات، حسین؛ داستان‌نویسی جریان سیال ذهن؛ تهران: علمی و فرهنگی، 1387.
- پاینده، حسین؛ داستان کوتاه در ایران: داستانهای مدرن؛ تهران: نیلوفر، 1389.
- پی‌پین، رابرت ب؛ «نیچه و خاستگاه مفهوم مدرنیسم»؛ ترجمه محمدسعید حنایی کاشانی، ارغنون: مبانی نظری مدرنیسم، ص 224- 185، 1390.
- پینکنی، تونی؛ «مدرنیسم و پست‌مدرنیسم: زیبایی‌شناسی، واقع‌گرایی و تاریخ»؛ مدرنیته و مدرنیسم: سیاست، فرهنگ و نظریه اجتماعی، ترجمه حسینعلی نوذری، تهران: نقش جهان، ص 171- 159، 1380.
- چایلدز، پیتر؛ مدرنیسم؛ ترجمه رضا رضایی، تهران: ماهی، 1389.
- حسام‌پور، سعید و ناهید دهقانی؛ «بررسی تحلیلی گونه‌های پیمان و سوگند در شاهنامه فردوسی»؛ پژوهشنامه ادب غنایی، ش 11 (پاییز و زمستان 1387)، ص 66- 37.
- دهخدا، علی‌اکبر؛ امثال و حکم؛ تهران: امیرکبیر، 1383.
- سناپور، حسین؛ ده جستار داستان‌نویسی؛ تهران: چشمه، 1385.
- صهبا، فروغ؛ کارکرد ابهام در فرایند خوانش متن؛ تهران: آگه، 1392.
- ضیمران، محمد؛ میشل فوکو: دانش و قدرت؛ تهران: هرمس، 1390.
- ضیمران، محمد؛ ژاک دریدا و متافیزیک حضور؛ تهران: هرمس، 1392.
- عبداللهیان، حمید؛ «داستان و شخصیت‌پردازی در داستان»؛ مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، (تابستان و پاییز 1381)، ص 425– 409، 1381 الف.
- عبداللهیان، حمید؛ شخصیت و شخصیت‌پردازی در داستان معاصر؛ تهران: آن، 1381 ب.
- غیاثی، محمدتقی؛ نقد روان‌شناختی متن ادبی؛ تهران: نگاه، 1382.
- فاکنر، پیتر؛ «هنری جیمز: پیشتاز مدرنیسم در رمان‌نویسی»؛ نظریه‌های رمان، ترجمه حسین پاینده، تهران: نیلوفر، ص 129- 123، 1386.
- فتحی، حسین؛ «نشانه‌شناسی مرکززدایی و انزوای سوژه در داستان سگ ولگرد»؛ ادب‌پژوهی، ش 15، (بهار 1390)، ص 96- 83.
- فردوسی، ابوالقاسم؛ شاهنامه؛ تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران: روزبهان، ج 2 و 6، 1371.
- فروید، زیگموند؛ «خود و نهاد»؛ ترجمه حسین پاینده، ارغنون: مبانی نظری مدرنیسم، صص 252- 229، 1390.
- فقیه ملک مرزبان، نسرین؛ شخصیت و شخصیت‌پردازی در مثنوی‌های عرفانی؛ تهران: رساله دکتری در دانشگاه تهران، 1380.
- فلکی، محمود؛ روایت داستان: تئوری‌های پایه‌ای داستان‌نویسی؛ تهران: بازتاب‌نگار، 1382.
- قنادان، رضا؛ جای خالی معنا؛ مدرنیسم و پسامدرنیسم؛ تهران: مهر ویستا، 1395.
- کافکا، فرانتس؛ داستانهای کوتاه کافکا؛ ترجمه علی‌اصغر حداد، تهران: ماهی، 1390.
- کامو، آلبر؛ بیگانه؛ ترجمه خشایار دیهیمی، تهران: ماهی، 1392.
- کانت، ایمانوئل؛ «در پاسخ به پرسش روشن‌نگری چیست؟»؛ ترجمه سیروس آرین‌پور، متن‌هایی برگزیده از مدرنیسم تا پست‌مدرنیسم، گردآورده لارنس کهون، تهران: نی، ویراست دوم، ص 52- 45، 1394.
- کریمی، فرزاد؛ تحلیل سوژه در ادبیات داستانی پسامدرن ایران؛ تهران: روزنه، 1397.
- مستور، مصطفی؛ مبانی داستان کوتاه؛ تهران: مرکز، 1386.
- معروفی، عباس؛ سمفونی مردگان؛ تهران: ققنوس، 1383.
- معین، محمد؛ فرهنگ معین؛ تهران: امیرکبیر، ج 3، 1353.
- مندنی‌پور، شهریار؛ دل دلدادگی؛ تهران: زریاب، 2 ج، 1377.
- میرصادقی، جمال؛ عناصر داستان؛ تهران: شفا، 1364.
- نجومیان، امیرعلی؛ درآمدی بر مدرنیسم در ادبیات؛ اهواز: رسش، 1383.
- نوذری، حسینعلی [ترجمه و تدوین]؛ «مقدمه مترجم»؛ مدرنیته و مدرنیسم، تهران: نقش جهان، ص 21- 7، 1380.
- نیچه، فریدریش ویلهلم؛ چنین گفت زرتشت؛ ترجمه داریوش آشوری، آگه، 1382.
- نیچه، فریدریش ویلهلم؛ فراسوی نیک و بد؛ ترجمه داریوش آشوری. آگه، 1387.
- ولک، رنه؛ تاریخ نقد جدید؛ ترجمه سعید ارباب شیرانی، تهران: نیلوفر، ج 3، 1375.
- ولک، رنه؛ تاریخ نقد جدید؛ ترجمه سعید ارباب شیرانی، تهران: نیلوفر، ج 1/4، 1377.
- هدایت، صادق؛ حاجی آقا؛ تهران: پیروز، 1334.
- هدایت، صادق؛ سه قطره خون؛ تهران: امیرکبیر، 1341.
- هدایت، صادق؛ زنده‌به‌گور؛ تهران: جاویدان، 1342.
- هدایت، صادق؛ بوف کور؛ تهران: جاویدان، 1356.
- یانوش، گوستاو؛ گفتگو با کافکا؛ ترجمه فرامرز بهزاد، تهران: خوارزمی، 1386.
- Allen, Amy. "Power, Subjectivity, and Agency: Between Arendt and Foucault", International Journal of Philosophical Studies, 131–49. 2002.
- Longman Dictionary of Contemporary English, for Advanced Learners. Essex: Pearson Education Limited. 2010.
- Simandan, Dragos. "Proximity, subjectivity, and space: Rethinking distance in human geography", Geoforum, No. 9, 249 - 252. 2016.
- Solomon, Robert C. "Subjectivity", in Ted Honderich, Oxford Companion to Philosophy, Oxford: Oxford University Press. 900. 2005.