امتناع و امکان نظریه‌پردازی بومی در بازخوانی متون ادبی فارسی

نوع مقاله : پژوهشی اصیل (کامل)

نویسنده
دانشگاه بین المللی امام خمینی
چکیده
امروزه یکی از چالش­های تحقیقات دانشگاهی حوزه زبان و ادبیات، بسامد استفاده از نظریه در انجام پژوهش­های بنیادین در حیطه نقد تئوریک و عملی است. موافقان چنین رویکردی به­سبب نظام­مندی و انسجام و ماهیت میان رشته­ای نظریه­ها لزوم چنین ابزارهای بازخوانشی را برای تحقیقات ادبی، پابه­پای پژوهش­های ادبی جهان غرب لازم و ضروری می­دانند و مخالفان چنین رویکردی بر کلیشه­ای بودن، تصنعی، سطحی­نگری، تقلیل­گرایی و غرب­زدگی چنین پژوهش­هایی اصرار دارند و با سیاست نفی نظریه­گرایی، بازگشت به شیوه­های نقد سنتی گذشتگان یا پیشگامان بنام این عرصه را امری واجب و مستفیض می­شمرند. نگارنده معتقد است در تقاطع دو آرای یادشده، می­توان راهی معتدل و میانه جست، لذا این جستار به شیوه توصیفی- تحلیلی به این نکته تأکید می­کند که ضمن پرهیز از هرگونه افراط و تفریط در توجه به پژوهش­های نظریه­محور، دو کلان­چاره برای بازخوانی متون ادبی، تلفیق روش­های علمی و میان­رشته­ای در تحلیل و ارزشگذاری متون ادبی از یک سو و آشنایی عمیق با اصول و مبانی نظریه­پردازی و رویکردهای فلسفی برای تولید نظریه­های بومی و سازگار با جهان­بینی حاکم بر متون ادب فارسی از دیگرسو است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- ارسطو؛ فن شعر؛ ترجمه عبدالحسین زرین‌کوب، چاپ سوم، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1381.
- استراس، آنسلم و جولیت کوربین؛ اصول روش تحقیق کیفی نظریه مبنایی رویه‌ها و شیوه‌ها؛ ترجمه بیوک محمدی، چاپ دوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1387.
- امن‌خانی، عیسی و مونا علی مددی؛ «درد یا درمان: آسیب‌شناسی کاربرد نظریه‌های ادبی در تحقیقات معاصر»؛ مجله پژوهش‌های ادبی، شماره 36-37، 1391، صص 51-75.
- ایگلتون، تری؛ پیش‌درآمدی بر نظریه ادبی؛ ترجمه عباس مخبر، چاپ هشتم، تهران: نشر مرکز، 1393.
- بست، استیون و داگلاس کلنر؛ «ریچارد رورتی و نظریه پسامدرن»؛ ترجمه سید رضا حسینی، نظریه‌پردازی، چاپ اول، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1387، صص185-200.
- برتنس، هانس؛ مبانی نظریه ادبی؛ ترجمه محمدرضا ابوالقاسمی، چاپ اول، تهران: نشر ماهی، 1384.
- تایسن، لیس؛ نظریه‌های نقد ادبی معاصر؛ ترجمه مازیار حسین‌زاده و فاطمه حسینی، چاپ سوم، تهران: نشر نگاه امروز، 1394.
- تودوروف، تزوتان؛ ادبیات در مخاطره؛ ترجمه محمدمهدی شجاعی، چاپ اول، تهران: نشر ماهی، 1394.
- پرایس، جیمز ال؛ «استراتژی‌های نظریه‌سازی در دانشگاه کلمبیا در خلال دهه 1950»؛ ترجمه سید رضا حسینی، نظریه‌پردازی، چاپ اول، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1387، صص 81-115.
- دهقانی، محمد؛ پیشگامان نقد ادبی در ایران؛ چاپ اول، تهران: انتشارات سخن، 1380.
- دشتی، علی؛ قلمرو سعدی؛ چاپ چهارم، تهران: اداره کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر، 1339.
- ذکاوت، مسیح؛ «تبیین چالش‌ها و ظرفیت‌های رابطه نقد و نظریه ادبی و ادبیات تطبیقی»؛ مجله جستارهای زبانی، شماره 4، 1391، صص 103-119.
- سلدن، رامان و پیتر ویدوسون؛ راهنمای نظریه ادبی معاصر؛ ترجمه عباس مخبر، چاپ سوم، تهران: طرح نو، 1384.
- سیدحسینی، رضا؛ مکتب‌های ادبی؛ دوره دوجلدی، چاپ یازدهم، تهران: انتشارات نگاه، 1376.
- شایگان، داریوش؛ افسون زدگی جدید: هویت چهل تکه و تفکر سیار؛ ترجمه فاطمه ولیانی، تهران: فرزان روز، 1381.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا؛ این کیمیای هستی: درباره حافظ، جمال شناسی و جهان شعری؛ دوره سه جلدی، چاپ اول، تهران: انتشارات سخن، 1397.
- ---------------؛ رستاخیز کلمات؛ چاپ اول، تهران: انتشارات سخن، 1391.
- شمیسا، سیروش؛ نقد ادبی؛ چاپ اول، تهران: انتشارات فردوس، 1378.
- عاملی رضایی، مریم؛ «خاستگاه فلسفی نظریه جامعه شناسی ادبی و آسیب‌شناسی به کارگیری آن در متون ادبی فارسی»؛ مجله پژوهش‌های ادبی، شماره 36-37، 1391، صص 147-164.
- فتوحی، محمود؛ «متون کهن فارسی و نظریه ادبی مدرن»؛ مجله نقد ادبی، سال 9، شماره 33، 1395، صص 7-19.
- فروزانفر، بدیع‌الزمان؛ مجموعه مقالات و اشعار؛ به کوشش عنایت الله مجیدی، تهران: کتابفروشی دهخدا، 1351.
- قاسم‌زاده، سیدعلی؛ همزیستی ادبیات تطبیقی و نظریه‌های ادبی؛ چاپ اول، قزوین: انتشارات جهاد دانشگاهی، 1396.
- قزوینی، محمد؛ بیست مقاله؛ جلد دوم، به اهتمام عباس اقبال، تهران: مطبعه مجلس، 1323.
- کرلینجر، فرد ان؛ مبانی پژوهش در علوم رفتاری؛ ترجمه حسن پاشاشریفی و جعفرحقیقی زند، تهران: آوای نو، 1377.
- کلیگز، مری؛ درسنامه نظریه ادبی؛ ترجمه جلال سخنور و دیگران، چاپ‌اول، تهران: نشر اختران، 1388.
- لوی برول، لوسین؛ کارکردهای ذهنی در جوامع عقب مانده؛ ترجمه یدالله مؤقن، چاپ دوم، تهران: انتشارات هرمس، 1390.
- لیتل جان، استیفن؛ نظریه‌های ارتباطات؛ ترجمه مرتضی نوربخش و اکبر میرحسینی، چاپ اول، تهران: انتشارات جنگل، 1384.
- محبتی، مهدی؛ از معنا تا صورت؛ دوره دو جلدی، چاپ اول، تهران: انتشارات سخن، 1388.
- موحد، ضیا؛ دیروز و امروز شعر فارسی؛ چاپ اول، تهران: انتشارات هرمس، 1389.
- نفیسی، سعید؛ پیشرفت‌های ایران در عصر پهلوی؛ تهران: دبیرخانه سازمان پرورش افکار، 1318.
- واینسهایمر، جوئل؛ نظریه ادبی؛ ترجمه مسعود علیا، چاپ دوم، تهران: انتشارات ققنوس، 1389.
- ویلیامز، کوین؛ درک تئوری رسانه؛ ترجمه رحیم قاسمیان، تهران: نشر ساقی، 1386.
- هارتل، آن؛ «نظریه و خودمختاری»؛ ترجمه سید رضا حسینی، نظریه‌پردازی، چاپ اول، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی،1387، صص 45-80.
- همدانی، عین القضات؛ نامه‌ها؛ به اهتمام علی نقی منزوی و عفیف عسیران، چاپ سوم، تهران: انتشارات اساطیر، 1377.
- Agar, M.(1980). The professional Stranger: An Informal Introduction to Ethnography, New York: Academic Press.
- Becker, Howard. (1993). "Theory: The Necessary Evil" In David Flinders and G.Mills(eds), Theory and Concepts in Qualitative Research: Perspectives from the Field, New York: Teachers College.
- de Beaugrand, R & Dressler W. (1981) Ein Feurung in die Textlinguistik. Berlin: de Gruyter.
- Hegel, G. W. F. (1975). Aesthetics, translated by T. M. Knox, oxford U. P, pp. 1040-1090.