تحلیل مضمونهای تعلیمی گلستان بر بنیاد نظریۀ کنش‌گفتار سرل

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
دانشگاه خوارزمی
چکیده
در این مقاله مضمونهای تعلیمی کتاب گلستان سعدی بر بنیاد نظریۀ کنش گفتار سرل و با استفاده از روش آماری و تحلیل محتوا و دلایل زبانشناختی برای اثبات کارایی این مضمونها کاویده می‌شود. برای تحلیل، ابتدا مضمونهای باب پنجم و هفتم استخراج و در دامنۀ تحت پوشش هر مضمون، نوع نقشهای معنایی زبانی، واژگان (افعال کنشی)، وجه، ساختار جمله و بافت آن مورد بررسی قرار گرفت تا بدین ‌ترتیب، کنشهای گفتاری مستقیم گزاره‌ها از کنشهای غیرمستقیم بازشناخته شود. تحلیل داده‌ها مبتنی بر نظریۀ کنش گفتار سرل صورت گرفته است و در آن از سویی روابط متقابل کنشها با ویژگیهای زبانی و معنایی و نیز بافت هر مضمون و از سوی دیگر، شیوۀ سخن‌پردازی سعدی در بهره‌گیری متناسب از کنشها در نوع تعلیمی مطابق با موضوع سخن مورد توجه خاص بوده است. مطابق یافته‌های پژوهش، هرگاه کنشهای گفتاری غیرمستقیم، یعنی کنشهایی که از طریق کارکرد بافت، استنباط می‌شود نیز محاسبه شود، در باب هفتم به‌ترتیب کنشهای ترغیبی، اظهاری و عاطفی بیشترین کاربرد را در گزاره‌های زبانی دارد که با توجه به تعلیمی ‌بودن کتاب، نتیجه‌ای قابل‌انتظار است. در باب پنجم، بیشترین نقشهای گزاره‌های زبانی به‌ترتیب اظهاری، عاطفی و سپس ترغیبی است و در صورت عدم محاسبۀ کنشهای غیرمستقیم ترغیبی نیز ترتیب فراوانیها تغییر نمی‌کند. با توجه به عنوان و موضوع این باب (در عشق و جوانی)، طبیعی است که فراوانی کارکردها بیشتر به کنشهای عاطفی و اظهاری مربوط باشد. کنشهای غیرمستقیم این باب نیز بیشتر عاطفی است تا ترغیبی.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابرمز، ام. اچ؛ فرهنگ توصیفی اصطلاحات ادبی؛ ترجمۀ سعید سبزیان، چ هفتم، تهران: رهنما، 1384.
اخلاقی، فریار؛ «بایستن، شدن و توانستن، سه فعل وجهی در فارسی امروز»؛ (مجله دستور، پیاپی 3، ص 131-82)، تهران، 1386.
البرزی، پرویز؛ مبانی زبانشناسی متن؛ تهران: امیرکبیر،1386.
العموش، خلود؛ گفتمان قرآن، بررسی زبانشناختی پیوند متن و بافت قرآن مطالعه موردی سوره بقره، ترجمۀ سیدحسین سیدی، تهران: سخن، 1388.
بختیاری، ژاله؛ بررسی کنشهای گفتاری مولوی در دفتر اول و دوم مثنوی معنوی (با تأکید بر کنشهای گفتاری عمل روایت)؛ پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه کردستان، 1390.
پایا، علی؛ فلسفۀ تحلیلی: مسائل و چشم‌اندازها؛ چ دوم، تهران: طرح نو، 1383.
پورجوادی، نصرالله؛ سلطان طریقت؛ تهران: نشر آگاه، 1358.
جعفری، آزیتا؛ «بررسی افزوده‌ها در زبان فارسی بر اساس رویکردهای نقشی و صوری»؛ مجلۀ دستور پیاپی 3، 1388، ص 82-131
داد، سیما؛ فرهنگ اصطلاحات ادبی؛ واژه‌نامۀ مفاهیم و اصطلاحات ادبی فارسی و اروپایی؛ تهران: مروارید، 1385.
رستگار فسایی، منصور؛ انواع شعر؛ شیراز: نوید شیراز، 1380.
زرقانی، سیدمهدی و اخلاقی، الهام؛ «تحلیل ژانر شطح بر اساس نظریه کنش گفتار»؛ فصلنامۀ علمی – پژوهشی ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، س سوم، ش 6 بهار و تابستان، ص 80-61، 1391.
ساسانی، فرهاد؛ معناکاوی: به‌سوی نشانه‌شناسی اجتماعی، تهران: علم، 1389.
سعدی، مصلح الدین؛ گلستان؛ تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، تهران: سحاب، 1373.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا؛ «انواع ادبی در شعر فارسی»، مجله خرد و کوشش، دورۀ چهارم، ش 11 و 12، 1352.
شمیسا، سیروس؛ سیروس در اعماق، تهران، فردوس، 1373.
صفری دهکردی، مهدی؛ بررسی کنشهای گفتاری در شعر حجم؛ مطالعۀ موردی آثار یدلله رؤیایی؛ پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد زبانشناسی، دانشکدۀ زبانهای خارجی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، 1392.
صفوی، کوروش؛ از زبانشناسی به ادبیات؛ تهران: سوره، 1390.
صفوی، کوروش؛ درآمدی بر معنی؛ چ دوم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ،1383.
عباسی، مهدی؛ بررسی کنشهای گفتاری در ترجمۀ جزء سی قرآن کریم بر اساس نظرات آستین (1962) و سرل (1969)؛ پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد؛ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه سیستان و بلوچستان، 1392.
عرب یوسف‌آبادی، فائزه؛ اختیاری، زهرا؛ مرتضایی، سیدجواد؛ بامشکی، سمیرا؛ «بررسی تطبیقی کنشهای گفتاری مقامه «فی السکباح» از مقامات حمیدی با مقامه «المضیریه» از مقامات بدیع الزمان همدانی»؛ نشریه ادبیات تطبیقی ش 7، پاییز 1392، 147-125.
غزالی، احمد؛ سوانح؛ بر اساس تصحیح هلموت ریتر و با تصحیحات جدید و مقدمه و توضیحات نصرالله‌پور جوادی، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 1359.
فرشیدورد، خسرو؛ درباره ادبیات و نقد ادبی؛ تهران: امیرکبیر، 1373.
لاینز، جان؛ مقدمه‌ای بر معناشناسی زبانشناختی؛ ترجمه حسین واله، تهران: گام نو،1383.
لطفی‌پور، کاظم؛ «درآمدی بر سخن کاوی»؛ مجله زبانشناسی، بهار و تابستان،1373، ص 9-40
محسنی‌پور، زهرا بیگم؛ بررسی سبک‌شناختی عبارتهای فعلی کلیله‌ودمنه بر اساس نوع کنشهای گفتاری و نقش آنها در ایجاد سبک فنی؛ پایان نامۀ کارشناسی‌ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، 1393.
میرصادقی، میمنت؛ واژه‌نامه هنر شاعری؛ تهران: کتاب مهناز، 1385.
مرادی، روناک؛ وجه نمایی و وجه در کردی سورانی، رویکردی نحوی و معنایی؛ رسالۀ دکتری دانشگاه علامه طباطبایی تهران، دانشکدۀ ادبیات، 1391.
منتظری نجف آبادی، مریم؛ بررسی زبانشناختی مقایسه‌ای کنش گفتاری تحسین در میان زبان‌آموزان ایرانی؛ پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد زبانشناسی، دانشکدۀ ادبیات، دانشگاه یزد، 1389.
وردانک، پیتر؛ مبانی سبک‌شناسی؛ ترجمه محمد غفاری، تهران: نی، 1389.
یوسف‌زاده، محمدرضا و معروفی، یحیی؛ تحلیل محتوا در علوم انسانی؛ تهران: سپهر دانش، 1388.
Austin, John L.،. How to Do Things with Words. Oxford, 1962.- Halliday, M. A. K;“Linguistic studies of text and discourse ”; London‚ Arnold, 2003.
---------------------- and Christian Matthiessen ;“An introduction to functional grammar”; London, Arnold‚ 2004
---------------------- and Ruqaiya Hasan; “cohesion in English”; London, Longman‚ 1976.
Nischik, Reingard M.; “Speech Act Theory, Speech Acts, and the Analysis of Fiction”; The Modern Language Review; Vol. 88, No. 2 (Apr., 1993), pp. 297-306.
Pavel, Thomas G.; “Ontological Issues in Poetics: Speech Acts and Fictional Worlds”; The Journal of Aesthetics and Art Criticism; Vol. 40, No. 2 (Winter, 1981), pp. 167-178.
Searle, John R; Speech Acts; an Essay in the Philosophy of Language, Cambridge University Press‚ Cambridge ,1969 .
Searle, J. R; Expresstion and Meaning; Studies in the Theory of Speech Acts; Cambridge‚ Cambridge University press ,1979 .
Yule, George, Pragmatics, Oxford university press, New York, 1996.