این پژوهش بر آن است تا دیباچه مثنویها را با روش تحقیق کیفی از نوع تحلیلی- توصیفی و شیوه متنپژوهی واکاوی کند. یافتهها نشان میدهد: با اینکه ساختار دیباچههای منسجم تلفیقی از حمد، نعت و مدح است و تکرار این ساختار مثلثی در هم تنیده، آن را به کلان- الگوی معیاری برای تمامی مثنویهای دیباچهدار فارسی تبدیل کرده است که از مثنویهای نخستین تا ادوار بعد، گسترش و تحوّل بحثبرانگیزی مییابد؛ امّا اجزای این الگو تحت تأثیر اوضاع سیاسی، اجتماعی و دینی عصر، حماسی، غنایی و عرفانی بودن موضوع مثنوی، سلیقه رایج زمان و نگرش و شخصیّت مثنویسرا در نوسان است. افزون بر این، نبود دیباچه در برخی مثنویها سؤال‌برانگیز است؛ پارهای دیگر دیباچه منثور و بعضی شروعی رمزی دارد.
پژوهشهای ادبی