بررسی بنمایه های پیوسته و آزاد در روایت «گنبد سیاه» و «گنبد مشکین»

این جستار با تمرکز بر شیوۀ استخدام بنمایه‌های پیوسته و آزاد به بررسی تطبیقی بنمایه‌های افسانۀ «گنبد سیاه» و «گنبد مشکین» می‌پردازد؛ بنمایه‌هایی که بین آنها ارتباط زمانی- سببی وجود دارد و بنمایه‌هایی که فاقد عنصر زمانی است و فقط چیزی و یا حالتی را توصیف می‌کند. در هر دو روایت، بنمایه‌های پیوسته، به عنوان عناصر ساختاری ثابت و تغییر‌ناپذیر قصّه‌، قابل شناسایی است، ولی شیوۀ به‌کارگیری توان بنمایه‌های آزاد در دو روایت متفاوت است. نظامی برخلاف امیرخسرو بدرستی از این ظرفیتها بهره می‌گیرد؛ عنصر ثانویِ توصیف با بازنمایی اشیا، مکانها و جنبه‌های ایستای روایت به پیشبرد داستان او کمک می‌کند و زمان و مکان باورپذیری را برای رویدادها رقم می‌زند. راوی نه تنها از طریق حوادث ظاهری، بلکه از راه مسائل روانی، بویژه نکات اخلاقی، فرایند خوانش متن را به تعویق می‌افکند؛ رهاورد این تمهید خلق روایتی پرکشش است.