مسئله اصلی این مقاله، مشخص کردن رویکردهای روشنفکران عصر مشروطه در رویارویی با داستانها و روایتهای ملی است. جامعه آماری به نویسندگانی محدود است که آثارشان را در دوره مشروطه تألیف کردهاند. از این رو، شخصیتهایی مثل عارف و عشقی و بهار (شاعران) و نیز کسانی مثل تقیزاده (که آثار باستانگرای خویش را در دوره رضاخان تألیف کردهاند) از دایره بررسی بیرون میروند. دیگر روشنفکران عصر مشروطه مثل میرزا حبیب اصفهانی و زینالعابدین مراغهای نیز، گر چه در آثارشان به روایتها و داستانهای ملی اشارات کوتاهی داشتهاند، چندان و چنان نیست که بتوان آنها را دارای رویکرد مستقلی به شمار آورد. در مجموع، چهار رویکرد در این تحقیق شناسایی شد: رویکرد عربستیزانه و دساتیری که نماینده کامل آن میرزا آقاخان کرمانی است؛ رویکرد ابزارگرایانه و دساتیری که نماینده آن آخوندزاده است؛ رویکرد دینمدارانه به نمایندگی طالبوف، رویکرد تحقیرآمیز به نمایندگی میرزا ملکم خان.
پژوهشهای ادبی