بررسی ساختاری حسامیزی در شعر کودک و نوجوان علی ارمغان - دکتر علیرضا فولادی - دکتر رضا شجری - دکترمریم جلالی

نویسندگان
1 دکترا زبان وادبیات فارسی دانشگاه کاشان
2 دانشیار زبان وادبیات فارسی دانشگاه کاشان
3 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی
چکیده
حسامیزی یکی از راه‌های تصویرآفرینی در متون ادبی است که با آمیختن حواس با یکدیگر پدید می‌آید و مخیل ساختن زبان و گسترش امکانات زبانی را هدف قرار می‌دهد. این شگرد به دلیل وجود ذهنیت حس‌آمیزی در کودکان و نوجوانان با شعر این مخاطبان تناسب بیشتری دارد و نیاز کودکان به امکانات و شیوه­هایی را برای رشد زبان و ذهن، اهمیت استفاده از این گونه تصویرسازیهای زبانی بیشتر می‌کند؛ از این‌رو شاعران کودک و نوجوان با آگاهی از اهمیت این موضوع در شعرهای خود به تناسب از این شگرد بهره برده‌اند. این مقاله به بررسی ساختارهای زبانی، بلاغی و معنایی حسامیزی در شعر سیزده شاعر کودک و نوجوان معاصر می‌پرازد. روش این پژوهش، توصیفی و آماری است. بر اساس دستاوردهای مقاله، بسامد کاربرد حسامیزی و تنوع آن در شعر کودک و نوجوان زیاد است تا جایی که بیشتر شاعران مورد بررسی به تفاریق از همه‌ امکانات این شگرد در شعرشان سود جسته‌ و حتی مفاهیم انتزاعی را با امور حسی آمیخته‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابراهیمی، جعفر؛ وقتی سایه‌ها سنگ می‌شوند؛ تهران: سوره مهر،1381.
ارمغان، علی؛ صور خیال در شعر کودک و نوجوان ایران؛ پایان نامه کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی، شیراز: دانشگاه شیراز، 1382.
ارمغان، علی؛ «صور خیال در شعر رحماندوست»؛ پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان، س 12، ش 46-45، تابستان و پاییز 1385
ارمغان، علی؛ « تصویرآفرینی در شعر قیصر»؛ کتاب ماه کودک و نوجوان، س 11، ش3، دی 1386.
الهامی، شراره؛ «بررسی حسامیزی در غزلیات بیدل دهلوی»؛ فصلنامه علمی- پژوهشی ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، س4، ش12، پاییز 87.
انوشه، حسن؛ فرهنگنامه ادبی فارسی:  دانشنامه ادب فارسی2؛ تهران: سازمان چاپ و انتشارات، 1367.
بهنام، مینا؛ «حسامیزی:  سرشت و ماهیت»؛ فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش19، زمستان1389.
حاجی نصرالله، شکوه؛ «چگونگی طرح مفاهیم انتزاعی درادبیات کودک»؛ فصلنامه پژوهشی، تحلیلی و آموزشی پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان، س11، ش41، تابستان1384.
داد، سیما؛  فرهنگ اصطلاحات ادبی؛ چ دوم،  تهران: مروارید، 1383.
دورتی، جی، سینگر-تریسی، آ، رونسون؛ کودک چگونه فکر می‌کند؟؛ مترجم مصطفی کریمی، چ سوم، تهران: آموزش، 1376.
سرور یعقوبی، علی؛ «رنگ و حسامیزی در شعر معاصر»؛ فصلنامه مطالعات نقد ادبی پژوهش ادبی، ش14، بهار 1388.
سیف، سوسن و دیگران؛ روانشناسی رشد1؛ چ هشتم، تهران: سمت، 1377.
شریف نسب، مریم؛ تحلیل تصویرآفرینی در شعر کودک و نوجوان؛ پایان نامه کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی، تهران: دانشگاه تهران، 1380.
شریف نسب، مریم؛ «زبان و تصویرآفرینی در شعر کودک و نوجوان»؛ پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان، ش 30، پاییز 1381.
شفیعی کدکنی، محمدرضا؛ شاعر آینه‌ها؛ تهران: آگاه، 1366.
شفیعی کدکنی، محمدرضا؛ صور خیال در شعر فارسی؛ چ هفتم، تهران: آگاه، 1378 .
شفیعی کدکنی، محمدرضا؛ موسیقی شعر؛ چ هفتم، تهران: آگاه، 1381.
شفیعی کدکنی، محمدرضا؛ زبان شعر در نثر صوفیه؛ تهران: سخن، 1392.
صادق زاده، محمود؛ « بررسی اصلی‌ترین ویژگی‌های زبانی و تصویرآفرینی در اشعار رحماندوست»؛ نشریه علمی- پژوهشی مطالعات ادبیات کودک، س 5، ش 2، پاییز و زمستان1393.
صفا، ذبیح الله؛  تاریخ ادبیات ایران خلاصه ج 1و2؛ چ دوازدهم، تهران: ققنوس، پاییز 1373.
فاستر کوهن، سوزان؛ درآمدی بر رشد زبان کودک؛ مترجم فرزاد میر احمدی، تهران: رشد، 1389.
فردوسی؛ شاهنامه؛ تصحیح جلال خالقی مطلق.تهران: روزبهان، 1368.
فولادی، علیرضا؛ «بعد آمیزی در شعر سپهری»؛ نشریه دانشگاه انقلاب جهاد دانشگاهی، ش108و109، بهار 1376.
کریمی، پرستو؛«حواس پنجگانه و حسامیزی در شعر»؛ فصلنامه علمی پژوهشی گوهر گویا، س2، ش 8، زمستان 1387.
ماسن، پاول هنری و دیگران؛ رشد و شخصیت کودک؛ مترجم مهشید یاسایی، چ شانزدهم، تهران، مرکز، 1379.
مصطفوی، صوفی و حسین مصطفوی؛  شاعر قاصدک ها و راوی آینه‌‌ها؛ تهران: نسیم دانش، 1380.
والاس، مری؛ کلید رفتار با کودک چهارساله؛ مترجم مینا اخباری آزاد، چ ششم، تهران، صابرین، 1388.
کتابهای بررسی شده
ابراهیمی، جعفر؛ آب مثل سلام؛ چ سوم، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، 1377.
ابراهیمی، جعفر؛ آواز پوپک؛ چ دوم، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، 1378.
ابراهیمی، جعفر؛ باغ سیب؛ چ سوم، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان،1381.
ابراهیمی، جعفر؛ پروانه در باران؛ تهران: زلال، 1374.
ابراهیمی b‌، جعفر؛ خورشیدی اینجا، خورشیدی آنجا؛ چ سوم، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، 1376.
ابراهیمیa، جعفر؛ قالی رنگین کمان؛ چ چهارم، تهران: مدرسه، 1376.
امین پور، قیصر؛ به قول پرستو؛ تهران: زلال، 1375.
امین پور، قیصر؛ ظهر روز دهم؛ تهران: برگ، 1365.
امین پور، قیصر؛ مثل چشمه مثل رود؛ چ سوم، تهران: سروش، 1376.
باغچه‎بانa، جبار؛ جوجه‌ی من؛ تهران: مرکز تولید انتشارات دانشگاه آزاد ایران، 1358.
باغچه‎بانa، جبار؛ شب به سر رسید؛ تهران: نشر شرکت همگام با کودک ، 1373.
باغچه‎بانb، جبار؛ کبوتر من، کبوتر من؛ تهران: نشر شرکت همگام با کودک، 1373 .
باغچه‎بانb، جبار؛ من هم در دنیا آرزو دارم؛ تهران: چاپخانه نگین، 1358.
دولت آبادی، پروین؛ برقایق ابرها؛ چ دوم، شیراز: دلگشا، 1377.
دولت آبادی، پروین؛ گل بادام؛ چ چهارم، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، 1378.
رحماندوستb، مصطفی؛ بابا آمد، نان آورد؛ تهران: کانون پرورش فکری کودکان، 1378 .
رحماندوست، مصطفی؛ بهار اینجاست؛ تهران: همکلاسی، 1370.
رحماندوستa، مصطفی؛ پشت این پنجره ها؛ چ ششم، تهران: مدرسه،1379.
رحماندوستa، مصطفی؛ زیباتر از بهار؛ چ هشتم، تهران: مدرسه، 1378 .
رحماندوستb، مصطفی؛ فصل بهار بنویس؛ تهران: کانون پرورش فکری کودکان، 1379.
رحماندوست، مصطفی؛ کوچه های آبی؛ تهران: محراب قلم، 1369.
شعبان نژاد، افسانه ؛ ابراومد، بهار اومد؛ چ سوم، تهران: کانون پرورش فکری کودکان، 1379.
شعبان نژاد، افسانه ؛ بابا و باران؛ تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، 1374.
شعبان نژاد، افسانه؛ پونه ها و پروانه­ها؛ چ دوم، تهران: سروش، 1376.
شعبان نژاد، افسانه؛ چتری از گلبرگ‌ها؛ چ دوم، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، 1377.
شعبان نژاد، افسانه؛ زنبور و سیب قرمز؛ چ دوم، تهران: کانون پرورش فکری کودکان، 1381.
شعبانیa، اسدالله؛ آخرین پرنده‌ی آزاد؛ چ دوم، تهران: کانون پرورش فکری کودکان، 1376 .
شعبانیa، اسدالله؛ جشن جوانه ها؛ چ ششم، تهران: مدرسه، 1378.
شعبانی b‌، اسدالله؛ زمین کوچک من؛ چ دوم، تهران: کتاب‌های شکوفه، 1376.
شعبانی c، اسدالله؛  شیشه های آسمان؛ چ دوم، تهران: نشر امیرکبیر، 1376.
شعبانی b‌، اسدالله؛  علی کوچولو کلاغ شد؛ چ دوم، تهران: قدیانی، 1378.
شعبانی، اسدالله؛  گل آفتاب‌گردان؛ تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، 1368.
قاسم نیا، شکوه؛ بوی گل نارنج؛ تهران: نشر نهاد هنر و ادبیات، 1368.
قاسم نیا، شکوه؛ به خاطر خروسه؛ تهران: قدیانی، 1377.
قاسم نیاa، شکوه؛ خاله ریزه و صندوق جادویی؛ چ سوم، تهران: قدیانی، 1380.
قاسم نیاb، شکوه؛ خاله ریزه و گنج بزرگ؛ چ دوم، تهران: قدیانی، 1380.
قاسم نیا، شکوه؛ خاله سوسکه و آقا موشه؛ چ دوم، تهران: قدیانی، 1379.
قاسم نیا، شکوه؛ کلاغه به خنده افتاد؛ تهران: زیتون،1381.
کشاورزa، ناصر؛ باغ رنگارنگ، آواز قشنگ؛ چ دوم، تهران: کانون پرورش فکری کودکان، 1378.
کشاورزb، ناصر؛ آدم و پروانه، مشهد: آستان قدس رضوی، 1378.
کشاورز، ناصر؛ پائیز خانم؛ چ سوم، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، 1377.
کشاورزa، ناصر؛ چکه ای آواز، تکه ای مهتاب؛ چ دوم، تهران: کانون پرورش فکری کودکان، 1376.
کشاورزc، ناصر؛  سیب جان سلام؛ تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، 1378.
کشاورزb، ناصر؛ مرا یک دایناسور، درسته قورت داده؛ تهران: قدیانی، 1376.
کیانوشa، محمود؛ آفتاب خانه‌ی ما؛ تهران: توکا، 1358.
کیانوشb، محمود؛  بچه های جهان؛ تهران: توکا،1358.
کیانوش، محمود؛ زبان چیز‌ها؛ چ دوم، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، 1379.
کیانوشc، محمود؛ طاق هفت رنگ؛ تهران: توکا، 1358.
کیانوش، محمود؛ طوطی سبز هندی؛ تهران: کانون پرورش فکری کودکان، 1369 .
مزینانیa، محمدکاظم؛ تنها انار خندید؛ چ دوم، تهران: کانون پرورش فکری کودکان، 1377.
مزینانی c، محمدکاظم؛  حسنک کجایی؛ تهران: پیدایش، 1379.
مزینانی b‌، محمدکاظم؛  حسنک و چراغ جادو؛ تهران: پیدایش، 1379.
مزینانی b‌، محمدکاظم؛  خدای جیرجیرکها؛ تهران: پیدایش، 1377.
مزینانی، محمدکاظم؛ شعرهای ناتمام؛ تهران: انتشارات سوره، 1375.
مزینانیa، محمدکاظم؛ کلاغ های کاغذی؛ تهران: کانون پرورش فکری کودکان، 1379 .
ملکی، بیوک؛  از هوای صبح؛ چاپ اول، تهران: سروش، 1376.
ملکی، بیوک؛ بربال رنگین کمان؛ تهران: مؤسسه فرهنگی منادی تربیت، 1370 .
ملکی، بیوک؛ در پیاده رو؛ چ دوم، تهران: سروش، 1379.
ملکی، بیوک؛ کوچه‌ی دریچه‌ها؛ چ دوم، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، 1378.
یمینی‌شریفa، عباس؛ آواز فرشتگان یا اشعار کودکان؛ بی تا، تهران: سازمان کتاب‌های طلایی.
یمینی‌شریفb، عباس؛ آوای نوگلان؛ بی تا، تهران: با همکاری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
یمینی‌شریفc، عباس؛ فری به آسمان می‌رود؛ بی تا، تهران: سازمان کتاب‌های طلایی.
یمینی‌شریف، عباس؛ قصه‌های شیرین؛ چ سوم، تهران: سازمان کتاب‌های طلایی، 1346.