عناصر دخیل و مؤثر در شیوایی و زیبایی غزل سعدی شایان بررسی و سنجش با دیگر شعرهاست تا آشکار شود چراکسانی که به هنر شعر علاقه دارند از غزل سعدی لذت بیشتری می‌برند. با بررسی ویژگیهای نحوی، نظام تعدی، فرایندهای‌معنایی و زوجهای مجاور افعال، می‌توان تا حدودی هنر زبانی استاد سخن را نمایاند.
در بررسی نحو غزل سعدی، ملعوم شد در هر بیت بیش از یک فعل و گاه سه فعل هست. افعال وجودی و مادی از بسامدبیشتری برخوردار است، لذا ایجاز بلاغی با پویایی و حرکت همراه است. زوجهای مجاور افعال به صورتهای متضاد، تکرارصیغه‌های مختلف، تکرار جــزء پیشین فعل و کاربرد بلاغی ترکیبات فعلی، از عناصر مسلط و سبکی غزلهای سعدی است.
از جمله پرکاربردترین شگردهای بلاغی در ترکیبات فعلی، که به ابهام ادبی و تصویر آفرینی کمک کرده و سبب‌غریب سازی و اعجاب هنری و التذاذ عاطفی گشته است، این شگردها را می‌توان نام برد: مشاکله، استخدام، ایهام، متناقض‌نمایی، کنایه، استعاره تبعیه و کنایی، اسناد مجازی.
توازن نحوی با تجانسهای آوایی و سایر تناسبات موسیقایی بین زوج‌فعلها به توازن سبکی منجر شده است. ترکیبات کنایی از نوع قاموسی، زودیاب و ایما است. بیشتر این ترکیبات با اعضا وجوارح انسانی ساخته شده و در خدمت زمینه غنایی غزل قرار گرفته است.
پژوهشهای ادبی