جستجو در:
دوره 21، شماره 85 - ( 1403 )
جلد 21 شماره 85 صفحات 66-35 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Rouhani R, Taslimi E. Discourse analysis of Hafez's poem based on Van Dijk ideological square
(A case analysis of Ghazal with the informant "We should not say bad things and do not want to do bad things."). LIRE 2024; 21 (85) :35-66
URL: http://lire.modares.ac.ir/article-41-68330-fa.html
URL: http://lire.modares.ac.ir/article-41-68330-fa.html
روحانی رضا، تسلیمی المیرا. تحلیل گفتمانی شعر حافظ براساس مربع ایدئولوژیک ون دایک
(تحلیل موردی غزل با مطلعِ «ما نگوییم بد و میل به ناحق نکنیم»). پژوهش‌های ادبی. 1403; 21 (85) :35-66
رضا روحانی1 
، المیرا تسلیمی* 2
، المیرا تسلیمی* 2
1- دانشگاه کاشان
2- دانشگاه کاشان ،el.taslimi@gmail.com
2- دانشگاه کاشان ،
چکیده: (107 مشاهده)
در این مقاله غزلی مشهور از حافظ براساس مربع ایدئولوژیک ون‌دایک (زبانشناس و استاد تحلیل گفتمان) به اجمال بررسی می‌شود و بر اساس برخی عوامل گفتمان‌مدار مورد تحلیل و تفسیر صوری و محتوایی قرار میگیرد و تحلیل می‌شود که چگونه حافظ در ضمن غزلی به صورت تقابلی ویژگیهای مثبت «ما« (حافظ، عارفان) را برجسته کرده، و به طور ضمنی ویژگیهای منفی «دیگران» (طبقات حاکم و مطرح جامعه) را تشخص بخشیده، و صفات منفی «خود» و ویژگیهای مثبت «دیگران» را کم اهمیت جلوه داده است؛ چهار رکنی که از محورهای اساسی نظریۀ ون‌دایک در تحلیل متون و گفتارهاست. هدف اصلی این پژوهش، شناخت بیشتر و مصداقی دیدگاه‌های اخلاقی-اجتماعی حافظ و روزگار او از لابه‌لای اشعار است که کم و بیش از دید نظریۀ تحلیل گفتمان انتقادی قابل ارزیابی است.
روش این پژوهش توصیفی-تحلیلی (کیفی) است و داده‌های آن با استفاده از شیوۀ کتابخانه‌ای انجام شده‌است؛ از جمله نتایج پژوهش این است که با معرفی شیوهها و شگردهای زبانی و بلاغی حافظ در بیان مسائل اخلاقی و انتقادی، دغدغه‌های بزرگ انسانی و اجتماعی او معرفی شود که با رویکردی اصلاحی، دین مدار و حقمحور انجام میگیرد. حافظ در این راه با استفاده از بیان مستقیم و غیرمستقیم و بهکارگیری واژگان و نحو و شگردهای بلاغی مناسب بویژه به کارگیری هنرمندانه تقابلها و تضادها و انواع کنایات و تناسبات لفظی و معنایی، گفتمان انتقادی خود را شکل داده است. او با برجسته کردن ویژگیهای مثبت ما مثل دوری از بدگویی و بداندیشی و دوری از ناحق و امثال آن از ویژگیهای منفی دیگران مثل بد گفتن و بد شنیدن، بد اندیشیدن و عیبگویی و تهمت زدن، و اهل ریا و غرور بودن انتقاد کرده است.
روش این پژوهش توصیفی-تحلیلی (کیفی) است و داده‌های آن با استفاده از شیوۀ کتابخانه‌ای انجام شده‌است؛ از جمله نتایج پژوهش این است که با معرفی شیوهها و شگردهای زبانی و بلاغی حافظ در بیان مسائل اخلاقی و انتقادی، دغدغه‌های بزرگ انسانی و اجتماعی او معرفی شود که با رویکردی اصلاحی، دین مدار و حقمحور انجام میگیرد. حافظ در این راه با استفاده از بیان مستقیم و غیرمستقیم و بهکارگیری واژگان و نحو و شگردهای بلاغی مناسب بویژه به کارگیری هنرمندانه تقابلها و تضادها و انواع کنایات و تناسبات لفظی و معنایی، گفتمان انتقادی خود را شکل داده است. او با برجسته کردن ویژگیهای مثبت ما مثل دوری از بدگویی و بداندیشی و دوری از ناحق و امثال آن از ویژگیهای منفی دیگران مثل بد گفتن و بد شنیدن، بد اندیشیدن و عیبگویی و تهمت زدن، و اهل ریا و غرور بودن انتقاد کرده است.
واژه‌های کلیدی: تحلیل شعرحافظ، تحلیل گفتمان انتقادی شعر حافظ، نظریه ون‌دایک و شعر حافظ، مربع ایدئولوژیک در شعر حافظ.
نوع مقاله: پژوهشی اصیل (کامل) |
موضوع مقاله:
حافظ
دریافت: 1402/8/10 | پذیرش: 1403/2/31 | انتشار: 1403/6/30
دریافت: 1402/8/10 | پذیرش: 1403/2/31 | انتشار: 1403/6/30
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |